Terugblik: 10 jaar Intel processors van € 1000

€ 1000 door de jaren heen

Er zijn een aantal zekerheden in het leven: de zon komt iedere dag op, je moet belasting betalen en de duurste op consumenten gerichte processor van Intel kost een kleine 1000 euro. Dat laatste is in ieder geval zo sinds Intel in het high-end segment concurrent AMD links en rechts voorbij is gestreefd.

Intel introduceerde eerder deze week haar nieuwste '1000 euro' chip; de Core i7 4960X uit de Ivy Bridge-E generatie. Opnieuw zijn de prestaties onovertroffen; de 4960X is zonder enige twijfel de snelste op consumenten gerichte CPU ter wereld. Tegelijkertijd valt het prestatieverschil in vergelijking met de voorloper, de Core i7 3970X, erg tegen. Hoe zat dat de afgelopen jaren?

Intels eerste Extreme Edition processor en voor zover wij na kunnen gaan de eerste op consumenten gerichte processor met een prijskaartje van circa € 1000 werd geïntroduceerd in 2003 in de vorm van de Pentium 4 3.2 GHz Extreme Edition, destijds nog gebaseerd op Socket 478. Intel voorzag het Pentium 4 ontwerp voor deze Extreme Edition van 2 MB L3-cache; het was niet voldoende om de AMD FX-processors van de troon te stoten, maar wel om enigszins competitief te blijven. In 2004 verschenen er twee nieuwe €1000 topmodellen gebaseerd op dezelfde Gallatin chip: de Pentium 4 3.4 GHz EE en 3.46 GHz EE. Beide maakten gebruik van de nieuwe Socket 775 voet en waren door de hogere klokfrequenties iets sneller dan het origineel.

In 2005 maakte Intel de overstap naar nieuwe, kleinere transistors, iets wat we tegenwoordig een tick zouden noemen. Dankzij de 90nm transistors kon Intel de klokfrequentie verder opvoeren: de op de Prescott chip gebaseerde Pentium 4 3.73 GHz Extreme Edition was opnieuw wat sneller dan diens voorloper. Een grote stap werd iets later gemaakt: eveneens in 2005 bracht Intel dankzij de 90nm transistors de eerste dual-core varianten van de Pentium 4 uit. De 4 verdween uit de naam en het nieuwe €1000 topmodel werd de Pentium XE 840 op 3.2 GHz. In 2006 had Intel opnieuw een nieuwe transistorgeneratie klaar. Dankzij de 65nm transistors konden de nog altijd op de Netburst architectuur gebaseerde dual-core processors op hogere klokfrequenties gaan draaien. Intel introduceerde de Pentium XE 955, die later werd opgevolgd door de nog iets snellere Pentium XE 965, beide gebaseerd op de Presler chip.

In 2006 kwam wat we ons allemaal herinneren als de genadeslag voor AMD in het high-end segment. Intel introduceerde met de Core 2 Duo "Conroe" de eerste processors op basis van de nieuwe Core architectuur. Ook nu werd een €1000 topmodel geïntroduceerd; de Core 2 Extreme X6800, traditiegetrouw weer met unlocked multiplier. Door twee dual-core chips te combineren introduceerde Intel eind 2006 de quad-core CPU's die uiteraard aanzienlijk sneller waren. Het nieuwe €1000 topmodel werd de op Kentsfield gebaseerde QX6700. In 2008 volgden de Core 2 Extreme QX6800 en QX6850, beide gebaseerd op het Kentsfield ontwerp, met opnieuw het bekende prijskaartje. De QX6850 is ook de oudste uit het rijtje waar we een Cinebench 11.5 score van kunnen achterhalen: 3,39 punten.

Eind 2007 volgende er weer een tick, nieuwe transistors dus. De overstap naar 45nm greep Intel aan om de caches van de CPU's te verhogen en om enkele nieuwe instructies toe te voegen. Desalniettemin was het nieuwe €1000 topmodel niet veel sneller dan z'n voorloper: met de Core 2 Extreme QX9650 behaal je een Cinebench 11.5 score van 3,6 punten. In de loop van 2008 werd de Yorkfield CPU nog eens versneld tot 3,2 GHz in de vorm van de QX9770.

Eind 2008 maakte Intel opnieuw een grote stap met de introductie van de nieuwe Nehalem architectuur, een tock dus. Belangrijkste nieuws was natuurlijk de integratie van de geheugencontroller in de CPU - triple-channel voor de high-end modellen! - maar ook het feit dat quad-core CPU's eindelijk native werden (ofwel vier cores daadwerkelijk op één die) droeg bij aan verbeterde prestaties. De Cinebench 11.5 score sprong van 3,87 punten bij de QX9770 naar 5,53 punten bij de Core i7 965. En deze 965 werd een jaar later opgevolgd door de 975; dezelfde Bloomfield chip, maar nu op iets hogere klokfrequentie.

Een nieuwe tick kwam er weer eind 2010, ditmaal maakte Intel de overstap naar 32nm transistors. Hoewel de architectuur grotendeels gelijk bleef maakte Intel van de mogelijkheid gebruik om bij de high-end CPU's over te stappen van maximaal vier cores naar maximaal zes cores. Dat resulteerde bij de Core i7 980X Gulftown CPU natuurlijk opnieuw in aanzienlijk betere prestaties: de 980X haalt zo'n 8,88 punten in Cinebench 11.5, duidelijk meer dan de 5,76 van de Core i7 975. Ook de 980X werd traditiegetrouw een jaar laten opgevolgd door een iets hoger geklokte variant, de 990X.

Eind 2011 kwam de laatste tock voor het high-end segment en introduceerde Intel de Socket 2011 Sandy Bridge-E processors. Ondanks vele interne optimalisaties was de prestatiewinst niet extreem: van 9,17 punten voor een Core i7 990X naar 10,5 punten voor een Core i7 3960X. Toch was het opnieuw deze €1000 CPU die zonder meer in alle benchmarks de leiding nam. In 2012 werd de 3960X opgevolg door een iets hoger geklokte 3970X en zoals we allemaal weten introduceerde Intel deze week voor het high-end platform weer een tick in de vorm van de 22nm Ivy Bridge-E chips. 

De prestaties van de nieuwe Core i7 4960X vielen in vergelijking met z'n voorloper een beetje tegen: gemiddeld nog geen 5% sneller. Maar hoe is dat in historisch perspectief? Op basis van onderstaande tabel mogen we in eerste instantie concluderen dat de €1000 CPU's elkaar de laatste tijd veel minder snel opvolgen dan vroeger. In 2006 en 2007, de hoogtijdagen van de AMD versus Intel strijd, introduceerde Intel drie of vier nieuwe €1000 topmodellen per jaar. Nu is dat er al een tijdje nog maar één per jaar. Het is natuurlijk deels te verklaren door het feit dat de high-end chips in feite vermomde Xeon server/workstation-processors zijn en in die markt houdt men niet van al te snelle wisselingen. Toch is het zo klaar als een klontje dat het feit dat Intel geen concurrentie meer heeft in het high-end desktop en server segment ook bijdraagt aan het feit dat ontwikkelingen niet meer zo snel gaan. Wij zijn ervan overtuigd dat als AMD nog een rol van betekenis zou spelen, Ivy Bridge-E er ook makkelijk een jaar eerder had kunnen zijn.

Dat een tick, een overstap naar kleinere transistors dus, niet altijd een significante prestatiewinst tot gevolg heeft hebben we ook eerder gezien. Bij de overstap van 65nm naar 45nm was er ook geen groot prestatieverschil tussen de opeenvolgende €1000 CPU's, de Core 2 Extreme QX6850 en QX9650. Maar dat het ook anders kan bewees Intel bij de voorlaatste tick: bij de overstap van 45nm naar 32nm verhoogde Intel het aantal cores van het topmodel van vier naar zes. Dat had uiteraard een flinke prestatiewinst tot gevolg.

Datzelfde had Intel nu ook weer kunnen doen. We weten dat er voor de server wereld 10-core en zelfs 12-core varianten van de Ivy Bridge-E CPU klaarliggen. Technisch is er voor zo ver wij weten geen belemmering om 10-core of 12-core varianten voor desktops op de markt te brengen. Het is een marketingbeslissing; Intel heeft liever dat wie daadwerkelijk de rekenkracht van meer dan zes cores nodig heeft een investering doet in een duurdere Xeon-processor. En in dat kader mogen we heel eerlijk gezegd toch best een beetje teleurgesteld zijn in Intels nieuwste CPU.