Inleiding
Als je een casefan zoekt, heb je een onvoorstelbaar aantal keuzes. Om in ieder geval een begin te maken met orde scheppen, hebben maar liefst 103 12cm-fans getest, met een compleet vernieuwde testmethode.
De casefan is misschien wel het simpelste onderdeel van je PC: de enige functie die het onderdeel heeft is lucht van de ene naar de andere kant blazen en dan het liefst zo veel mogelijk terwijl er zo weinig mogelijk geluid wordt geproduceerd. Doordat in principe slechts deze twee aspecten van belang zijn, zou je denken dat het kiezen van de juiste casefan eenvoudig is. Helaas, de praktijk is weerbarstiger. Allereerst omdat fabrikanten vaak creatief met hun specificaties om gaan: de opgegeven waardes voor de lucht die verplaatst kan worden (de airflow) en de geluidsproductie wordt geregeld op een creatieve manier bepaald. Daar komt nog bij dat een casefan die normaal veel airflow kan produceren op dat vlak kan tegenvallen zodra hij op een radiator of CPU-koeler wordt geschroefd, wat weer alles te maken heeft met de statische druk. Daar komt nog bij dat de in casefans gebruikte lagers kwalitatief duidelijk verschillen, wat weer een effect heeft op de te verwachten levensduur. En bij luxe PC-behuizingen met een raampje is het uiterlijk van casefans ook belangrijk.
Nieuwe testmethode
Het is lang geleden dat we op Hardware.Info een casefan test hebben gepubliceerd en dat heeft alles te maken met het feit dat casefans – hoe simpel de producten op het eerste oog ook lijken te zijn – moeilijk goed te testen zijn. Sterker nog: wil je het helemaal goed doen, dan heb je voor minimaal € 100.000 aan testapparatuur nodig. En helaas, dat zit er voor ons en andere publicaties niet in. Met creatief denken en input van diverse professionals hebben we echter een semi-professionele testmethode ontwikkeld waarmee we ook een goed beeld kunnen scheppen van de werking van de fans.
Onze nieuwe testmethode bestaat uit een lange buis – circa twee meter lang – met een doorsnede van exact 12 centimeter. Aan het eind van deze buis plaatsen we de casefan, die we naar buiten laten blazen. Halverwege hebben we de buis compleet gevuld met rietjes, zodat die een soort honingraatstructuur vormen. En dat is niet zonder reden: de rietjes zorgen ervoor dat de door de buis aangezogen lucht wordt “rechtgetrokken” en dus dat de luchtsnelheid tussen de rietjes en ventilator op alle punten in de doorsnede van de buis even hoog is. Halverwege de rietjes en de fan hebben we een luchtsnelheidsmeter geplaatst, een zogenaamde anemometer. Doordat de luchtsnelheid over de gehele oppervlakte (vrijwel) identiek is, kunnen we daarna de luchtverplaatsing bepalen door de snelheid te vermenigvuldigen met de oppervlakte (π x r²). In nette SI-eenheden kom je dan uit op een waarde in m³ per seconde, maar dat hebben we weer omgerekend naar cubic feet per minute, ofwel de bij casefans veel gebruikte CFM-waarde.
Statische druk kunnen we helaas niet meten. Statische druk is echter van belang om te weten of de toegenomen luchtweerstand deze niet te veel afremt wanneer je een casefan op een CPU-koeler of radiator plaatst. En hoewel we de statische druk an sich dus niet kunnen meten, kunnen we wel de resterende airflow meten wanneer we de fan op een radiator plaatsen. Daartoe hebben we alle casefans op de radiator van een Corsair H80 waterkoelset geplaatst.
Al deze metingen hebben we gedaan met de fans ingesteld op hoge draaisnelheid (12V spanning) en lage draaisnelheid (7V spanning). Bij beide spanningen hebben we ook de geluidsproductie van de casefans bepaald. Dat hebben we traditiegetrouw gedaan in onze geluidsdichte box, waarbij we de fan nu in een stuk schuim plaatsen, zodat er geen extra trillingen ontstaan.
Efficiëntie
Airflow en geluidsproductie zijn van nature tegenpolen: hoe meer lucht er wordt verplaatst, hoe meer dat gepaard zal gaan met extra geluidsproductie. Misschien wel het meest interessant is dan ook wat we maar noemen de efficiëntie van de casefans: de verhouding tussen beide zaken.
In onze eerdere casefan-tests berekenden we altijd een gekunstelde “CFM per DB”. Hoewel het delen van beide grootheden op elkaar geen enkele wetenschappelijke grondslag heeft, gaf het op zijn minst een goed beeld. Deze keer zijn we een stap verder gegaan en hebben we in onze geluidsdichte box bepaald met welk voltage de fans 30 dB(A) geluid produceren. Deze waarde van 30 dB(A) is niet lukraak gekozen: gemeten op 10 centimeter is het de grens waarop geluid net wel of net niet hoorbaar is wanneer waargenomen op normale afstand.
Een klein aantal fans is zo stil dat ze zelfs met 12V ingangsspanning minder dan 30 dB(A) produceren. Om deze fans toch in de efficiëntie grafieken op te nemen, laten we deze dan op volle snelheid werken.
Lagers
Onze testresultaten, die alle terug te vinden zijn in deze megatabel, zullen je goed op weg moeten helpen met het vinden van de juiste ventilator. Maar er is meer. Eén van de belangrijkste zaken is het type lager dat is gebruikt.
Het meest gebruikt want goedkoopst om te produceren is een glijlager (oftewel sleeve bearing). De as van de ventilator glijdt in de lager, waarbij in de regel nog iets van smering wordt toegepast. Het voordeel van een glijlager, naast het feit dat dergelijke fans over het algemeen relatief goedkoop zijn, is de stille werking. De verwachte levensduur is daarentegen het kortst, zeker wanneer de fans niet verticaal geplaatst worden.
Een ander veelgebruikt lagertype is een kogellager (oftewel ball bearing), waarbij zoals de naam al aangeeft kogeltjes geplaatst zijn tussen de as en de boring. Kogellagers hebben een langere levensduur, maar produceren meestal wel wat meer geluid.
Bij casefans komen we steeds vaker wat meer exotische types lager tegen, die het beste van twee werelden moeten bieden. Een rifle bearing is afgeleid van een glijlager, maar hierbij zijn er groeven in de as, waardoor de gebruikte smering als het ware constant wordt rondgepompt door het lager. Het verlengt de levensduur en maakt de werking nog stiller. Een hydraulic bearing is daar vergelijkbaar mee en in feite ook een verbeterd glijlager. Bij een Fluid Dynamic Bearing is er geen direct contact tussen as en boring en zit daar een vloeistof tussen. Een échte FDB fan zou zowel qua levensduur als geluidsproductie extreem goed moeten presteren, maar het is een duur type lager. Helaas komt het nog wel eens voor dat fabrikanten beweren dat een fan van het FDB type is, maar dat er eigenlijk een rifle bearing in zit. We hebben dat voor deze test overigens niet bij 103 casefans kunnen controleren. Bij een goedkope fan met FDB op de doos mag je echter achterdochtig zijn.
Tenslotte zijn er nog diverse magnetische bearings, zoals Enermax’s twister lager en de vergelijkbaar BOL (Barometric Oil-Less) van zustermerk Lepa. Hierbij zorgen magneten ervoor dat dan het lager in het midden van de boring gepositioneerd wordt. Ook deze zijn qua levensduur erg goed en hebben – sowieso in het geval van Enermax – het voordeel dat je de ventilator eenvoudig uit zijn bracket kunt trekken om hem schoon te maken, iets wat bij andere lagers niet mogelijk is.
Ten slotte geven sommige fabrikanten de bearing nog eigen namen. Zo is Noctua’s “SSO” lager een verbeterde sleeve bearing, ruwweg dezelfde categorie als rifle en hydraulic bearings dus. “SSO2” is juist een fluid dynamic bearing.
Geluid beperken
Iets anders waar je op moet letten is de aansluiting van de ventilator. In feite zijn er twee smaken: een 3-pin connector, of een 4-pin connector bij zogenaamde PWM fans. Bij exemplaren met een 3-pin connector wordt de snelheid enkel door het voltage geregeld. Bij PWM-fans kan een moederbord door het geven van pulsen van variabele breedte de snelheid van een fan nauwkeuriger regelen. Let wel, vaak heeft een moederbord slechts een beperkt aantal PWM-aansluitingen en zeker vroeger kwam het nog wel eens voor dat er 4-pins connectors op moederborden zaten waarbij de vierde pin helemaal niet aangesloten was. Gelukkig kun je PWM-fans ook prima met voltage regelen. Wie de ventilators op een fancontroller aansluit gaat dat sowieso doen en kan dus net zo goed voor een goedkoper, niet-PWM exemplaar kiezen. Bij sommige fans wordt een fan-controller meegeleverd: soms in de vorm van een simpele weerstand, soms in de vorm van een instelbare weerstand (potmeter).
Een paar jaar geleden was het nog bijzonder, tegenwoordig eerder regel dan uitzondering: casefans met een rubberen ophanging. Ook dit hebben we in de tabel duidelijk vermeld. Door rubberen ophanging is er (vrijwel) geen kans op extra geluidsproductie door resonantie. Toch is het vaak meer marketing dan wat anders: door de lage snelheid waarop fans in de praktijk draaien is dit effect sowieso zelden.
Het oog wil ten slotte ook wat. Daarom maken meer en meer fabrikanten er werk van om hun fans er goed uit te laten zien. Dat kan variëren van bijzondere kleurstellingen (waarbij je bij verschillende merken ruime keuze hebt) tot bijzondere verlichting.
103 modellen
Voor deze test hebben we alle op de Benelux-markt aanwezige fabrikanten van casefans aangeschreven. Uiteindelijk kregen we 103 verschillende modellen toegestuurd. We hebben ons voor deze test enkel gericht op 120mm exemplaren. Het gaat te ver om alle fans één voor één te bespreken, voornamelijk ook omdat de meeste fans op de in de tabel opgegeven specificaties na geen bijzondere eigenschappen hebben. Een aantal lichten we er graag even uit.
Een aantal fabrikanten biedt hun fans in uiteenlopende kleurschakeringen aan. Zeker bij Bitfenix zijn de door ons geteste fans in uiteenlopende kleuren verkrijgbaar. Corsair lost dat op een andere manier op: bij de AF120 en SP120 fans zonder LED-verlichting wordt een rode, blauwe en witte rand geleverd, zodat je het uiterlijk helemaal kunt afstemmen op je moederbord en overige kastinhoud.
Bitfenix casefans zijn verkrijgbaar in alle denkbare kleurstellingen
Corsair bundelt haar fans met een blauwe, witte en rode ring. Voor elk wat wils!
Diverse fans hebben LED-verlichting, wat we ook aangeven in de tabel. Bij deze modellen hebben we online ook een extra foto geplaatst waarbij je de verlichting in werking ziet. Vermeldenswaardig is de Enermax T.B.Vegas Quad, die met vier verschillende kleuren LED’s een zeer bijzonder effect genereert.
Veel hipper dan de verlichting van de Enermax T.B.Vegas Quad vind je het niet!
Eén van de geteste SilverStone fans is een zogenaamd Air Penetrator model. Deze zijn zo ontwikkeld dat de luchtstroom vrijwel kaarsrecht naar voren gaat in plaats van dat deze uitwaaiert. SilverStone gebruikt deze fans zelf bijvoorbeeld bij haar Raven- en andere behuizingen waar het systeem gekanteld in wordt geplaatst en de gehele onderkant is voorzien van fans. Hierdoor wordt een zeer strakke luchtstroom gerealiseerd. Wanneer je slechts een enkele intake fan hebt, is het juist minder voordelig. Bij de FM121B levert SilverStone een 3,5” fan-controller mee. Handig voor wanneer je behuizing die niet heeft, je geen losse fancontroller wil aanschaffen, maar de draaisnelheid wel handmatig wil kunnen aanpassen.
De Silverstone Air Penerator fans hebben een vrijwel kaarsrechte luchtstroom
Testresultaten: de beste koelende casefans
Overklokkers zullen in de regel op zoek zijn naar de meest krachtige fans om op die manier een zo goed mogelijke koeling te bewerkstelligen. In dat geval is onze meting met de fan geplaatst op een radiator het meest interessant. In onderstaande grafiek vind je de Top 16 van de beste presterende casefans in deze test. De industriële versie van de Noctua NF-F12 weet de meeste airflow door de radiator te blazen, op de voet gevolgd door de Scythe Ultra Kaze 3000rpm. Let wel: beide fans maken een geluid dat lijkt op dat van een straaljager: 66 dB(A) bij Noctua, 63 dB(A) bij Scythe. De Scythe is de helft goedkoper, maar de Noctua is meer gevalideerd voor industrieel gebruik en – hier moeten we de fabrikant maar even geloven – beter bestand tegen extreme omstandigheden. De SilverStone FM121B en Scythe Grand Flex 2400rpm vinden we op de derde en vierde plek, maar ook deze fans komen rond de 60 dB(A) op hoogste snelheid. Qua bearing zijn deze twee met een ball bearing bij de FM121B en FDB bij de Grand Flex wel wat beter.Maar ook de andere fans die in zeg de top 16 van onderstaande staan zijn zeker de het overwegen waard wanneer je een fan met een zo goed mogelijke koeling zoekt.
In onderstaande tweede grafiek vind je de geluidsproductie van deze top 16. De Enermax Twister Pressure, Enermax T.B. Vegas Quad en Be Quiet Shadow Wings SW1 High-Speed wisten de top 16 qua luchtverplaatsing te bereiken met een geluidsproductie onder of rond de 45 dB(A).
Zo goed mogelijke koelprestaties voor je CPU-koeler of waterkoeling? De Scythe Ultra Kaze en SilverStone FM121B produceren extreem veel airflow, maar zijn ook extreem luidruchtig.
Ter volledigheid vind je hieronder de resultaten van luchtverplaasting bij 12V met radiator van alle 103 geteste casefans:
Testresultaten: de stilste casefans
Wie een zo stil mogelijke fan zoekt, komt uit bij het andere eind van het spectrum. In onderstaande grafiek vind je de volgens onze metingen 16 stilste casefans wanneer ingesteld op 7V. De stilste is de Scythe Slip Stream 500 rpm met een meting van 17,4 dB(A), de Gelid Silent 12 sluit de top 15 af met 21,8 dB(A). Dit is allemaal even onhoorbaar voor het menselijk oor.
Klik hier voor een vergelijkingstabel van de top 16 stilste casefans.
Van de top 16 weet de Noiseblocker M12-PS met afstand de meeste airflow te genereren: 24 cfm meten we nog. Wanneer we kijken naar de 7V meting met radiator is het echter juist de Be Quiet! Pure Wings 2 die van deze 16 de koppositie pakt, al zijn de Noiseblocker M12-2 en Noiseblocker NB-eLoop 1300rpm vrijwel even goed. Mede vanwege de ball bearing zijn de Noiseblockers wel wat duurder dan de Be Quiet! die van een rifle bearing is voorzien.
Van de vijftien stilste fans bieden de Be Quiet! Pure Wings 2 en Noiseblocker M12-2 de beste airflow
Ter volledigheid vind je hier de geluidsproductie op 7V van alle 103 geteste casefans:
Testresultaten: de meest efficiëntie casefans
Met belangrijkst voor de meeste doeleinden is natuurlijk de combinatie van airflow en geluid. In onderstaande grafiek staat de top 16 casefans die de meeste airflow produceren (afgesteld op 30 dB(A) geluid op 10 centimeter). De Enermax Twister Pressure en Noiseblocker NB-eLoop 1300rpm pakken de koppositie met waardes rond de 30 cfm. De Enermax T.B.Vegas Quad en Noiseblocker NB-eLoop 1500rpm komen daar vlak achteraan, met de Corsair SP120 PWM Quiet HSP op de vijfde plek. Opvallend: de gehele top vijf kost gemiddeld tussen de 15 en 20 euro. Ook hier geldt: bekijk vooral de rest van de top 16 ook: het kan prima zijn dat één van deze fans qua prijs, kleurstelling of merk beter bij je past.
Klik hier voor een vergelijkingstabel van de top 16 meest efficiënte casefans.
De Enermax Twister Pressure, Noiseblocker NB-eLoop 1300rpm, Enermax T.B.Vegas Quad en Noiseblocker NB-eLoop 1500rpm zijn volgens onze efficiëntietest de beste casefans: bij 30 dB(A) produceren ze de meeste airflow.
Ter volledigheid vind je in deze tweede grafiek het resultaat van alle 103 geteste casefans:
Testresultaten: beste budget exemplaren
Voor wie liever wat minder geld uitgeeft, hebben we in onderstaande efficiëntie grafiek enkel casefans met op het moment van schrijven een gemiddelde prijs van € 12,50 of lager opgenomen. In dit prijssegment vinden we zoals te verwachten veel sleeve of “verbeterde sleeve” bearings (zoals rigle of hydraulic). Een aantal fabrikanten heeft in dit prijssegment ook fluid dynamic fans, maar daarbij moet je erg achterdochtig zijn. Onder andere van de goedkopere Arctic en Thermalright fans die je in grafiek ziet staan is door andere testlabs ooit al eens bewezen dat het in werkelijkheid al dan niet verbeterde glijlagers zijn. Maar goed, voor deze prijs mag je ook weinig anders verwachten.
De meeste airflow in deze categorie wordt gegenereerd door de Scythe Slip Stream 1200rpm en Scythe Glide Stream 1200rpm fans, op de voet gevolgd door de Arctic F12 PWM en Noiseblocker BlackSilent XL-1. Mede door de ball bearing is die laatste het duurste van het stel. In de top 16 is de Arctic de enige PWM-fan.
Klik hier voor een vergelijkingstabel met deze 35 budget casefans.
Weinig uitgeven en toch goede prestaties. Kijk dan bijvoorbeeld naar de Scythe Slip Stream 120mm 1200rpm en Arctic F12 PWM.
Conclusie
Zoveel mensen, zoveel wensen, kijk vooral in de grote vergelijkingstabel of de op de voorgaande pagina's gelinkte kleinere tabellen om de voor jou beste fans te zoeken.
Wie als overklokker zo goed mogelijke koeling wenst raden we primair de Scythe Ultra Kaze en SilverStone FM121B aan. De industriële Noctua fan is wat duur voor consumentengebruik. Voor wie een zo stil mogelijk fan zoekt is de Be Quiet! Pure Wings 2 een goede en betaalbare keuze. Heb je liever een fan met kogellager, dan zijn de Noiseblocker M12-2 en (de wat ons betreft veel mooiere) NB-eLoop 1300rpm het overwegen waard.
Voor wie een all-round casefan zoekt, is onze efficiëntie test het meest interessant. De Enermax Twister Pressure, Noiseblocker NB-eLoop 1300rpm, Enermax T.B.Vegas Quad en Noiseblocker NB-eLoop 1500rpm zijn op dit vlak de grote winnaars.
Geef je liever wat minder geld uit; dan is de Scythe Slip Stream 120mm 1200rpm een goede keuze of anders de Arctic F12 wanneer je een PWM-fan wil. Uiteraard maken deze goedkope modellen wel “gewoon” gebruik van glijlagers.
Enermax Twister Pressure
Noiseblocker NB-eLoop 1300rpm
Enermax T.B.Vegas Quad
Noiseblocker NB-eLoop 1500rpm
Scythe Ultra Kaze
SilverStone FM121B
Be Quiet! Pure Wings 2
Noiseblocker M12-2
Scythe Slip Stream 120mm 1200rpm
Arctic F12 PWM
