Inleiding
Welk Intel Z390-moederbord is écht 8-core waardig? Die vraag gaan we beantwoorden in deze review van maar liefst 23 moederborden gebaseerd op Intels jongste chipset, die vrijwel tegelijkertijd met de nieuwe Core i9 9900K werd gelanceerd. Niet elk Z390-bord blijkt echter opgewassen tegen het hogere verbruik van Intels nieuwe veelkoppige processors...
Toen Intel vorig jaar in allerijl zijn eerste 6-cores voor socket 1151 uitbracht in reactie op AMD's Ryzen-cpu's, was de daarvoor bedoelde chipset nog in ontwikkeling. Z370 werd daardoor weinig meer dan een hergebruikte Z270-chipset, maar dan met ondersteuning voor de Coffee Lake-processors. De Z390-chipset is wel écht nieuw, met nuttige features als ingebouwde usb 3.1 en geïntegreerde wifi.
Bovendien hebben vrijwel alle moederbordfabrikanten de Z390-lancering aangegrepen om een uitgebreide nieuwe line-up uit te brengen, waarbij vooral opvalt dat de stroomvoorziening voor de processor vaak steviger is dan voorheen. Dat is wellicht geen overbodige luxe, aangezien het toevoegen van twee extra cores én het verhogen van de kloksnelheid duidelijk zijn weerslag heeft op het stroomverbruik van de Core i9 9900K, zoals we in onze review al zagen. Het 10nm-proces is immers nog altijd niet beschikbaar, dus de efficiëntie neemt al enkele jaren nauwelijks toe.
We hebben de VRM's van alle Intel Z390-moederborden getest met een Core i9 9900K.
Naast alle tests die je van ons gewend bent, hebben we om te achterhalen welke Intel Z390-moederborden écht 8-core ready zijn, alle borden ook getest met een overgeklokte Core i9 9900K. De resultaten van deze VRM test vind je verderop in deze review, maar we kunnen alvast verklappen dat we op dat vlak forse verschillen zien tussen de borden.
Uiteindelijk gingen we aan de slag met niet minder dan 23 Z390-moederborden van ASRock, Asus, Gigabyte, MSI en Supermicro. Aan het einde van deze round-up weet je dus precies welk bord voor jou de beste keuze is!
Intel Z370 vs. Z390 chipset: usb 3.1 en wifi
Cynici in de reacties gaven eerder aan dat Z390 eigenlijk is wat Z370 had moeten zijn, en daar kunnen we ze eigenlijk alleen maar gelijk in geven. Dat betekent echter niet dat we de stap vooruit niet waarderen, nu die eindelijk gezet wordt. Z390 combineert de voordelen van de Z370-chipset, zoals ondersteuning voor CrossFire/SLI en natuurlijk het overklokken van processor en geheugen, met de nieuwigheden die we eerder dit jaar in de B360 en H370 chipsets tegenkwamen.
Dat betekent onder meer dat Z390 nu zes ingebouwde usb 3.1-poorten heeft, zelfs nog twee meer dan H370, waardoor het niet meer per se nodig is om daarvoor losse ASMedia-controllers te plaatsen. Ook geeft de Z390-chipset een geïntegreerde CNVi-controller, waardoor er alleen nog een fysieke 'RF-module' met antennes nodig is om wifi te kunnen gebruiken. Een groot deel van de logica zit hierbij al in de chipset. Ten slotte moet Z390 door het 14nm-productieprocedé wat zuiniger zijn dan zijn directe voorganger.
| Chipset | H310 | B360 | H370 | Z370 | Z390 |
|---|---|---|---|---|---|
| Max. aantal geheugensloten | 2 | 4 | 4 | 4 | 4 |
| Max. aantal usb 2.0-poorten | 10 | 12 | 14 | 14 | 14 |
| Max. aantal usb 3.0-poorten | 4 | 6 | 8 | 10 | 10 |
| Max. aantal usb 3.1-poorten | 0 | 4 | 4 | 0 | 6 |
| Max. aantal sata600-poorten | 4 | 6 | 6 | 6 | 6 |
| Ondersteunde PCIe configuraties | 1 x16 | 1 x16 | 1 x16 | 1 x16 / 2 x8 / 1 x8 +2 x4 |
1 x16 / 2 x8 / 1 x8 +2 x4 |
| Geïntegreerde WiFi (802.11ac via CNVi) |  |
|
|
 |
|
| Intel Optane-ondersteuning | |
|
|
|
|
| Overklokken mogelijk | |
|
|
|
|
| Productieprocedé | 14 nm* | 14 nm | 14 nm | 22 nm | 14 nm |
*De H310-chipset is op 14nm geproduceerd, maar door de capaciteitsproblemen wordt die nu ook op 22 nm gemaakt
Z390 niet vereist voor een 8-core, maar...
Wie niet heeft doorgeleerd voor hogere chipsetkunde, zal inmiddels aardig de weg kwijt zijn als het op Intels socket 1151-moederborden aankomt. Hoewel de socket al de nodige jaren 1151 pinnetjes heeft, zijn de eerste generatie (Z170/Z270) en de tweede generatie (Z370/Z390) niet compatibel met elkaar. Als je een Core i3/i5/i7/i9 8000 of 9000-serie processor wil gebruiken, heb je nu de keuze uit de volgende chipsets: H310, H370, B360, Z370 en Z390. Waarom zou je dan per se voor een nieuw, relatief duur Z390-bord gaan?
Het grootste voordeel is dat je met alle Intel Z390-moederborden direct out-of-the-box aan de slag kan met een Core i5 9600K, i7 9700K of i9 9900K. Borden met de oudere chipsets hebben doorgaans eerst een bios-update nodig, waarvoor je een oudere cpu nodig hebt die wél direct wordt ondersteund. Sommige high-end modellen kunnen ook een bios flashen zonder cpu en veel winkels zullen dit ook voor je regelen tegen een kleine vergoeding, maar meteen aan de slag kunnen is toch handiger.
Een ander verschil dat we reeds opmerkten is de door de bank genomen zwaardere stroomvoorziening van de Z390-borden. De meeste fabrikanten lijken rekening te hebben gehouden met het hogere stroomverbruik van de nieuwe generatie processors. Verder pik je natuurlijk ook een jaar ontwikkeling mee: zaken als m.2-koelers en interne usb-c headers zijn bij Z390 veel meer gemeengoed dan bij Z370 het geval was. Hoewel smaken verschillen, kunnen we ten slotte ook wel stellen dat de meeste Z390-modellen er wat gelikter uitzien dan hun voorgangers.
Verschillen: sloten & storage
Het aantal geteste moederborden is uiteraard te groot om elk individueel model uitgebreid te beschrijven, maar op de komende pagina's nemen we in ieder geval de belangrijkste verschillen door.
Vrijwel alle Intel Z390-moederborden bieden ondersteuning voor Nvidia SLI, op enkele budgetmodellen en natuurlijk de mini-ITX borden met maar één PCIe slot na. Buitenbeentje is de SuperMicro Supero C9Z390-PGW, die weliswaar vier PCIe 3.0 x16-sloten heeft dankzij een PLX-chip, maar desondanks geen SLI-certificaat heeft. Alleen de topmodellen van Asus en Gigabyte ondersteunen ook 3-way SLI, maar bij de recentste twee generaties heeft Nvidia het combineren van meer dan twee kaarten de nek omgedraaid, dus heel relevant is dat niet meer.
| PCIe x16 | PCIe x4 | PCIe x1 | Nvidia SLI (2-way) |
Nvidia SLI (3-way) |
|
|---|---|---|---|---|---|
| ASRock Z390 Pro4 | 2 | 0 | 3 | |
|
| ASRock Z390 Phantom Gaming SLI | 2 | 0 | 1 | |
|
| ASRock Z390 Phantom Gaming-ITX/AC | 1 | 0 | 0 | |
|
| ASRock Z390 Phantom Gaming 9 | 3 | 0 | 2 | |
|
| ASRock Z390 Taichi | 3 | 0 | 2 | |
|
| ASRock Z390 Taichi Ultimate | 3 | 0 | 2 | |
|
| Asus Prime Z390-A | 3 | 0 | 3 | |
|
| Asus RoG Strix Z390-I Gaming | 1 | 0 | 0 | |
|
| Asus RoG Strix Z390-E Gaming | 3 | 0 | 3 | |
|
| Asus RoG Maximus XI Gene | 1 | 1 | 0 | |
|
| Asus RoG Maximus XI Hero WiFi | 3 | 0 | 3 | |
|
| Asus RoG Maximus XI Formula | 3 | 0 | 1 | |
|
| Asus RoG Maximus XI Extreme | 3 | 0 | 1 | |
|
| Gigabyte Z390 UD | 3 | 0 | 3 | |
|
| Gigabyte Z390 I Aorus Pro WiFi | 1 | 0 | 0 | |
|
| Gigabyte Z390 Aorus Pro | 3 | 0 | 3 | |
|
| Gigabyte Z390 Aorus Master | 3 | 0 | 3 | |
|
| Gigabyte Z390 Aorus Xtreme | 3 | 0 | 2 | |
|
| MSI MPG Z390 Gaming Edge AC | 3 | 0 | 3 | |
|
| MSI MPG Z390 Gaming Pro Carbon | 3 | 0 | 3 | |
|
| MSI MEG Z390 Godlike Gaming | 4 | 0 | 1 | |
|
| SuperMicro Supero C9Z390-CG-IW | 1 | 0 | 0 | |
|
| SuperMicro Supero C9Z390-PGW | 4 | 0 | 1 | |
|
De meeste moederbordfabrikanten houden het bij de sata-poorten die standaard uit de Intel-chipset komen; alleen ASRock plaatst op enkele high-end modellen een extra ASMedia-controller zodat er acht in plaats van zes sata-poorten geboden kunnen worden. M.2 is inmiddels gemeengoed en er is zelfs maar één bord dat geen tweede m.2-slot heeft, namelijk de Gigabyte Z390 UD, niet toevallig één van de goedkoopste modellen uit de test. Alleen de duurste borden van ASRock, Gigabyte en MSI hebben zelfs een derde plek voor een m.2-ssd. Je krijgt lang niet altijd net zo veel m.2-koelers bij je moederbord als dat er m.2-sloten zijn, en bij de goedkoopste borden zelfs helemaal geen.
| SATA600 | Aantal M.2 sloten | M.2 slot 1 | M.2 slot 2 | M.2 slot 3 | Aantal M.2 koelers | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ASRock Z390 Pro4 | 6 | 2 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | |
0 |
| ASRock Z390 Phantom Gaming SLI | 6 | 2 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | |
1 |
| ASRock Z390 Phantom Gaming-ITX/AC | 4 | 2 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | |
1 |
| ASRock Z390 Phantom Gaming 9 | 8 | 3 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | 1 |
| ASRock Z390 Taichi | 8 | 3 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | 1 |
| ASRock Z390 Taichi Ultimate | 8 | 3 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | 1 |
| Asus Prime Z390-A | 6 | 2 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | |
1 |
| Asus RoG Strix Z390-I Gaming | 4 | 2 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | |
1 |
| Asus RoG Strix Z390-E Gaming | 6 | 2 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | |
2 |
| Asus RoG Maximus XI Gene | 4 | 2 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | |
1 |
| Asus RoG Maximus XI Hero WiFi | 6 | 2 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | |
2 |
| Asus RoG Maximus XI Formula | 6 | 2 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | |
2 |
| Asus RoG Maximus XI Extreme | 6 | 2 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | |
1 |
| Gigabyte Z390 UD | 6 | 1 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | |
|
0 |
| Gigabyte Z390 I Aorus Pro WiFi | 4 | 2 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | |
1 |
| Gigabyte Z390 Aorus Pro | 6 | 2 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | |
2 |
| Gigabyte Z390 Aorus Master | 6 | 3 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | 3 |
| Gigabyte Z390 Aorus Xtreme | 6 | 3 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | 3 |
| MSI MPG Z390 Gaming Edge AC | 6 | 2 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | |
0 |
| MSI MPG Z390 Gaming Pro Carbon | 6 | 2 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | |
1 |
| MSI MEG Z390 Godlike Gaming | 6 | 3 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | 3 |
| SuperMicro Supero C9Z390-CG-IW | 4 | 2 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | |
1 |
| SuperMicro Supero C9Z390-PGW | 6 | 2 | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | PCIe 3.0 x4 (4 GB/s) | |
2 |
Verschillen: USB & netwerk
Dankzij het feit dat usb 3.1 eindelijk onderdeel is van de Z390-chipset, kun je bijna geen moederbord meer vinden dat geen usb 3.1-poorten heeft. Bij de meeste modellen worden de zes beschikbare aansluitingen verdeeld over vier poorten achterop en één interne type-c header. Bij een aantal high-end modellen zien we dat er, zoals de vorige generatie nog per definitie het geval was, extra controllers worden geplaatst om nog meer usb 3.1-poorten mogelijk te maken.
Thunderbolt 3 komen we in vier gevallen tegen: ASRock voorziet zowel zijn mini-ITX model als de high-end Gaming 9 ervan, terwijl Asus en Gigabyte enkel hun topmodel hiermee uitrusten. Met een theoretische snelheid van 40 Gbit/s is deze aansluiting nog veel sneller dan usb 3.1, en vaak kun je hem ook gebruiken voor power-delivery of het aansluiten van een monitor.
| USB 2.0 extern | USB 2.0 headers | USB 3.0 extern | USB 3.0 headers | USB 3.1 extern | Type-C headers | Thunderbolt | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ASRock Z390 Pro4 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | |
|
| ASRock Z390 Phantom Gaming SLI | 0 | 2 | 4 | 2 | 2 | |
|
| ASRock Z390 Phantom Gaming-ITX/AC | 0 | 1 | 2 | 1 | 5 | |
|
| ASRock Z390 Phantom Gaming 9 | 0 | 2 | 4 | 2 | 4 | 1x USB 3.1 | |
| ASRock Z390 Taichi | 0 | 2 | 4 | 2 | 4 | 1x USB 3.1 | |
| ASRock Z390 Taichi Ultimate | 0 | 2 | 4 | 2 | 4 | 1x USB 3.1 | |
| Asus Prime Z390-A | 2 | 3 | 2 | 1 | 4 | 1x USB 3.0 | |
| Asus RoG Strix Z390-I Gaming | 2 | 1 | 2 | 1 | 2 | 1x USB 3.1 | |
| Asus RoG Strix Z390-E Gaming | 2 | 2 | 2 | 1 | 4 | 1x USB 3.1 | |
| Asus RoG Maximus XI Gene | 2 | 2 | 4 | 1 | 4 | 1x USB 3.1 | |
| Asus RoG Maximus XI Hero WiFi | 2 | 2 | 2 | 1 | 4 | 1x USB 3.1 | |
| Asus RoG Maximus XI Formula | 0 | 2 | 6 | 1 | 4 | 1x USB 3.1 | |
| Asus RoG Maximus XI Extreme | 0 | 2 | 6 | 2 | 4 | 1x USB 3.1 | |
| Gigabyte Z390 UD | 0 | 1 | 6 | 1 | 0 | |
|
| Gigabyte Z390 I Aorus Pro WiFi | 0 | 1 | 4 | 1 | 2 | 1x USB 3.0 | |
| Gigabyte Z390 Aorus Pro | 4 | 2 | 3 | 1 | 3 | 1x USB 3.0 | |
| Gigabyte Z390 Aorus Master | 4 | 2 | 2 | 1 | 3 | 1x USB 3.1 | |
| Gigabyte Z390 Aorus Xtreme | 2 | 2 | 2 | 1 | 6 | 1x USB 3.1 | |
| MSI MPG Z390 Gaming Edge AC | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 1x USB 3.1 | |
| MSI MPG Z390 Gaming Pro Carbon | 2 | 2 | 0 | 2 | 4 | 1x USB 3.1 | |
| MSI MEG Z390 Godlike Gaming | 0 | 2 | 2 | 2 | 4 | 2x USB 3.1 | |
| SuperMicro Supero C9Z390-CG-IW | 0 | 0 | 2 | 1 | 4 | 1x USB 3.1 | |
| SuperMicro Supero C9Z390-PGW | 0 | 2 | 2 | 1 | 4 | 1x USB 3.1 | |
We zien een explosie van het aantal moederborden dat voorzien is van geïntegreerde wifi, wat ongetwijfeld te maken heeft met de nieuwe mogelijkheden die de Intel Z390-chipset hiervoor biedt. Slechts zes van de 23 borden hebben geen wifi. Wel zien we nog een aantal modellen met een verouderde, trage wifi-chip: de ASRock Z390 Taichi en de MSI MPG Z390 Gaming Edge AC komen niet verder dan 433 Mbit/s. De andere borden hebben een veel potentere wifi-chip met een theoretische maximumsnelheid van 1733 Mbit/s en bluetooth 5.0 aan boord.
Ook het bieden van snellere bedrade netwerkpoorten komen we vaker tegen dan bij de voorgaande generatie. ASRock rust een aantal modellen uit met een 2,5Gbit-chip van Realtek, terwijl Asus een 5Gbit-chip van Aquantia heeft gemonteerd op zijn Maximus XI Formula en Extreme. Het nadeel van deze 'tussenstandaarden' is dat er nog nauwelijks routers zijn die ze ondersteunen, waarmee de praktische inzetbaarheid vooralsnog beperkt blijft. De duurste Z390-moederborden van ASRock, Gigabyte en Supermicro beschikken alle drie over een 10Gbit-controller van Aquantia. Als je nog geen 10Gbit-router hebt (en dat is zeer waarschijnlijk), kun je deze poorten overigens nog altijd benutten voor een snelle point-to-point verbinding tussen twee pc's.
| Aantal LAN | Max. LAN-snelheid | LAN-chip | Max. WLAN-snelheid | WLAN-chip | Bluetooth | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ASRock Z390 Pro4 | 1 | 1 Gbit/s | Intel | |
|
|
| ASRock Z390 Phantom Gaming SLI | 1 | 2,5 Gbit/s | Realtek | |
|
|
| ASRock Z390 Phantom Gaming-ITX/AC | 1 | 1 Gbit/s | Intel Dual Band Wireless-AC 9560 | 1.733 Mbit/s | Intel Dual Band Wireless-AC 9560 | 5.0 |
| ASRock Z390 Phantom Gaming 9 | 3 | 2,5 Gbit/s | Realtek + 2x Intel | 1.733 Mbit/s | Intel Dual Band Wireless-AC 9560 | 5.0 |
| ASRock Z390 Taichi | 2 | 1 Gbit/s | 2x Intel | 433 Mbit/s | Intel Dual Band Wireless-AC 3168 | 4.2 |
| ASRock Z390 Taichi Ultimate | 3 | 10 Gbit/s | Aquantia + 2x Intel | 1.733 Mbit/s | Intel Dual Band Wireless-AC 9260 | 5.0 |
| Asus Prime Z390-A | 1 | 1 Gbit/s | Intel | |
|
|
| Asus RoG Strix Z390-I Gaming | 1 | 1 Gbit/s | Intel | 1.730 Mbit/s | Intel Dual Band Wireless-AC 9560 | 5.0 |
| Asus RoG Strix Z390-E Gaming | 1 | 1 Gbit/s | Intel | 1.730 Mbit/s | Intel Dual Band Wireless-AC 9560 | 5.0 |
| Asus RoG Maximus XI Gene | 1 | 1 Gbit/s | Intel | 1.730 Mbit/s | Intel Dual Band Wireless-AC 9560 | 5.0 |
| Asus RoG Maximus XI Hero WiFi | 1 | 1 Gbit/s | Intel | 1.730 Mbit/s | Intel Dual Band Wireless-AC 9560 | 5.0 |
| Asus RoG Maximus XI Formula | 2 | 5 Gbit/s | Aquantia + Intel | 1.730 Mbit/s | Intel Dual Band Wireless-AC 9560 | 5.0 |
| Asus RoG Maximus XI Extreme | 2 | 5 Gbit/s | Aquantia + Intel | 1.730 Mbit/s | Intel Dual Band Wireless-AC 9560 | 5.0 |
| Gigabyte Z390 UD | 1 | 1 Gbit/s | Intel | |
|
|
| Gigabyte Z390 I Aorus Pro WiFi | 1 | 1 Gbit/s | Intel | 1.730 Mbit/s | Intel Dual Band Wireless-AC 9560 | 5.0 |
| Gigabyte Z390 Aorus Pro | 1 | 1 Gbit/s | Intel | |
|
|
| Gigabyte Z390 Aorus Master | 1 | 1 Gbit/s | Intel | 1.730 Mbit/s | Intel Dual Band Wireless-AC 9560 | 5.0 |
| Gigabyte Z390 Aorus Xtreme | 2 | 10 Gbit/s | Aquantia + Intel | 1.730 Mbit/s | Intel Dual Band Wireless-AC 9560 | 5.0 |
| MSI MPG Z390 Gaming Edge AC | 1 | 1 Gbit/s | Intel | 433 Mbit/s | Intel Dual Band Wireless-AC 9462 | 5.0 |
| MSI MPG Z390 Gaming Pro Carbon | 1 | 1 Gbit/s | Intel | |
|
|
| MSI MEG Z390 Godlike Gaming | 2 | 1 Gbit/s | 2x Killer | 1.730 Mbit/s | Killer Wireless-AC 1550 | 5.0 |
| SuperMicro Supero C9Z390-CG-IW | 1 | 1 Gbit/s | Intel | 1.730 Mbit/s | Intel Dual Band Wireless-AC 9560 | 5.0 |
| SuperMicro Supero C9Z390-PGW | 2 | 10 Gbit/s | Aquantia + Intel | 1.730 Mbit/s | Intel Dual Band Wireless-AC 9560 | 5.0 |
Verschillen: audio & video
Alle moederbordfabrikanten lijken het erover eens te zijn dat als je goeie audio wil, je een Realtek ALC1220-codec moet implementeren. Op slechts drie goedkopere modellen treffen we een andere audiochip aan. S/PDIF is gemeengoed - alleen de ASRock Z390 Pro4 heeft dat niet - maar de DTS Connect-techniek om via die aansluiting surroundgeluid uit te kunnen sturen, is dat allerminst. Alleen ASRock lijkt daar nog in te geloven en biedt deze feature op zijn Taichi-borden. Verder komen we op diverse wat luxere borden een voorversterker voor het aansluiten van een hoofdtelefoon met een hoge impedantie aan.
| Codec | S/PDIF | DTS Connect | Versterker | |
|---|---|---|---|---|
| ASRock Z390 Pro4 | Realtek ALC892 | |
|
|
| ASRock Z390 Phantom Gaming SLI | Realtek ALC892 | |
|
|
| ASRock Z390 Phantom Gaming-ITX/AC | Realtek ALC1220 | |
|
Ti Ne5532 |
| ASRock Z390 Phantom Gaming 9 | Realtek ALC1220 | |
|
|
| ASRock Z390 Taichi | Realtek ALC1220 | |
|
Ti Ne5532 |
| ASRock Z390 Taichi Ultimate | Realtek ALC1220 | |
|
Ti Ne5532 |
| Asus Prime Z390-A | Realtek ALC1220 | |
|
|
| Asus RoG Strix Z390-I Gaming | Realtek ALC1220 | |
|
|
| Asus RoG Strix Z390-E Gaming | Realtek ALC1220 | |
|
|
| Asus RoG Maximus XI Gene | Realtek ALC1220 | |
|
|
| Asus RoG Maximus XI Hero WiFi | Realtek ALC1220 | |
|
Ess ES9023P |
| Asus RoG Maximus XI Formula | Realtek ALC1220 | |
|
Ess ES9023P |
| Asus RoG Maximus XI Extreme | Realtek ALC1220 | |
|
Ess ES9023P |
| Gigabyte Z390 UD | Realtek ALC887 | |
|
|
| Gigabyte Z390 I Aorus Pro WiFi | Realtek ALC1220 | |
|
|
| Gigabyte Z390 Aorus Pro | Realtek ALC1220 | |
|
|
| Gigabyte Z390 Aorus Master | Realtek ALC1220 | |
|
ESS9118EQ |
| Gigabyte Z390 Aorus Xtreme | Realtek ALC1220 | |
|
ESS ES9018K2M DAC + TI OPA1622 |
| MSI MPG Z390 Gaming Edge AC | Realtek ALC1220 | |
|
|
| MSI MPG Z390 Gaming Pro Carbon | Realtek ALC1220 | |
|
|
| MSI MEG Z390 Godlike Gaming | Realtek ALC1220 | |
|
ES9018Q2C |
| SuperMicro Supero C9Z390-CG-IW | Realtek ALC1220 | |
|
|
| SuperMicro Supero C9Z390-PGW | Realtek ALC1220 | |
|
|
Ondanks dat de Intel Z390-moederborden niet bepaald goedkoop zijn, gaan de meeste fabrikanten er niet vanuit dat iedereen ze in combinatie met een losse videokaart zal gebruiken. Alleen de MSI Godlike Gaming heeft in z'n geheel geen monitoraansluitingen - op zich is dat geen drama, maar als je videokaart de geest geeft is het toch handig als je terug kan schakelen naar de geïntegreerde gpu.
Op die Godlike na biedt elk bord hdmi, al ondersteunt de Intel-igp nog altijd niet standaard hdmi 2.0, waarmee je 4K-signaal met 60 Hz uit kan sturen. Fabrikanten kunnen als work-around een displayport-naar-hdmi-converter plaatsen, die we voornamelijk op de ITX-bordjes tegenkomen. De gedachte daarachter zal zijn dat die vaak als basis voor een mediacenter ingezet zullen worden. Overigens hebben ook steeds meer borden displayport - alleen Gigabyte lijkt daar nog nauwelijks aan te willen.
| VGA | DVI | HDMI | HDMI- versie |
DisplayPort | |
|---|---|---|---|---|---|
| ASRock Z390 Pro4 | |
|
1 | 1.4 | |
| ASRock Z390 Phantom Gaming SLI | |
|
1 | 1.4 | |
| ASRock Z390 Phantom Gaming-ITX/AC | |
|
1 | 2.0 | 1 |
| ASRock Z390 Phantom Gaming 9 | |
|
1 | 1.4 | 1 |
| ASRock Z390 Taichi | |
|
1 | 1.4 | 1 |
| ASRock Z390 Taichi Ultimate | |
|
1 | 1.4 | 1 |
| Asus Prime Z390-A | |
|
1 | 1.4 | 1 |
| Asus RoG Strix Z390-I Gaming | |
|
1 | 2.0 | 1 |
| Asus RoG Strix Z390-E Gaming | |
|
1 | 1.4b | 1 |
| Asus RoG Maximus XI Gene | |
|
1 | 1.4b | |
| Asus RoG Maximus XI Hero WiFi | |
|
1 | 1.4b | 1 |
| Asus RoG Maximus XI Formula | |
|
1 | 1.4b | |
| Asus RoG Maximus XI Extreme | |
|
1 | 1.4b | |
| Gigabyte Z390 UD | |
|
1 | 1.4 | |
| Gigabyte Z390 I Aorus Pro WiFi | |
|
1 | 2.0 | 1 |
| Gigabyte Z390 Aorus Pro | |
|
1 | 1.4 | |
| Gigabyte Z390 Aorus Master | |
|
1 | 1.4 | |
| Gigabyte Z390 Aorus Xtreme | |
|
1 | 1.4 | |
| MSI MPG Z390 Gaming Edge AC | |
|
1 | 1.4 | 1 |
| MSI MPG Z390 Gaming Pro Carbon | |
|
1 | 1.4 | 1 |
| MSI MEG Z390 Godlike Gaming | |
|
|
|
|
| SuperMicro Supero C9Z390-CG-IW | |
|
1 | 2.0 | 1 |
| SuperMicro Supero C9Z390-PGW | |
|
1 | 2.0 | 2 |
Verschillen: stroomvoorziening & overklokfeatures
Bij de onderstaande specificaties van de vrm's hebben we ons even beperkt gehouden tot de fasen die stroom leveren aan de cores zelf - vaak zijn er aparte fasen gereserveerd voor onder meer de igpu. Fabrikanten halen tegenwoordig echter allerlei trucs uit om het aantal chokes, de blokjes rondom de socket, zo hoog mogelijk te laten zijn. Lang niet altijd zijn die gelijk aan het aantal echte fasen. Binnen die trucs zijn er diverse gradaties van hoe veel de 'nepfasen' op echte fasen lijken: soms wordt het pwm-signaal van de controller gesplitst met zogenaamde doublers, in andere gevallen gaan er simpelweg steeds twee sets componenten tegelijkertijd in en uit fase, en we hebben zelfs al borden gezien waarbij twee chokes één set mosfets deelden.
Zelfs als je hier dagelijks mee te maken hebt kan het soms lastig zijn om te achterhalen welke configuratie een fabrikant nou precies heeft gekozen, dus als je inmiddels helemaal de weg kwijt bent, begrijpen we dat volledig. Mede daarom hebben we verderop in deze review ook een test van de vrm's opgenomen, zodat je ook zonder een bachelor in cpu-stroomtoevoer in een oogopslag kan zien hoe goed de vrm's van een moederbord nou écht zijn.
| PWM controller | CPU - Aantal fasen |
CPU - Aantal chokes |
CPU - Type mosfets |
CPU - Doublers |
|
|---|---|---|---|---|---|
| ASRock Z390 Pro4 | uPI Group uP9521 | 6 | 9 | NIKO-SEM PK618BA + PZ0903BK | |
| ASRock Z390 Phantom Gaming SLI | uPI Group uP9521 | 5 | 10 | Sinopower SM4336NSKP + SM4337NSKP | |
| ASRock Z390 Phantom Gaming-ITX/AC | Intersil ISL69138 | 5 | 5 | ISL99227F | |
| ASRock Z390 Phantom Gaming 9 | IR35201 | 5 | 10 | TI 87350D (DSM) | |
| ASRock Z390 Taichi | IR35201 | 6 | 12 | TI 87350D (DSM) | |
| ASRock Z390 Taichi Ultimate | IR35201 | 6 | 12 | TI 87350D (DSM) | |
| Asus Prime Z390-A | Digi+ ASP1400 | 4 | 8 | ON Semiconductor NCP302045 | |
| Asus RoG Strix Z390-I Gaming | Digi+ ASP1401 | 4 | 8 | ON Semiconductor NCP302045 | |
| Asus RoG Strix Z390-E Gaming | Digi+ ASP1400CTB | 4 | 8 | ON Semiconductor NCP302045 | |
| Asus RoG Maximus XI Gene | Digi+ ASP1405I | 5 | 10 | IR3555M | |
| Asus RoG Maximus XI Hero WiFi | Digi+ ASP1400CTB | 4 | 8 | Vishay Siliconix SiC639 | |
| Asus RoG Maximus XI Formula | Digi+ ASP1400CTB | 4 | 8 | Vishay Siliconix SiC639 | |
| Asus RoG Maximus XI Extreme | Digi+ ASP1405I | 5 | 10 | IR3555M | |
| Gigabyte Z390 UD | Intersil ISL69138 | 5 | 10 | ON Semiconductor 4C06N + 4C10N | |
| Gigabyte Z390 I Aorus Pro WiFi | IR35201 | 6 | 6 | IR3553M | |
| Gigabyte Z390 Aorus Pro | Intersil ISL69138 | 6 | 12 | Vishay Siliconix SiC634 | |
| Gigabyte Z390 Aorus Master | IR35201 | 6 | 12 | IR3553M | |
| Gigabyte Z390 Aorus Xtreme | IR35201 | 8 | 16 | TDA21482 | |
| MSI MPG Z390 Gaming Edge AC | uPI Group uP9521 | 5 | 10 | ON Semiconductor 4C024+ 4C029 | |
| MSI MPG Z390 Gaming Pro Carbon | uPI Group uP9521 | 5 | 10 | ON Semiconductor 4C024+ 4C029 | |
| MSI MEG Z390 Godlike Gaming | IR35201 | 8 | 16 | TDA21462 | |
| SuperMicro Supero C9Z390-CG-IW | Primarion PXE1520CDN | 5 | 5 | TDA21470 | |
| SuperMicro Supero C9Z390-PGW | Primarion PXE1610BDN | 6 | 6 | DA21232 | |
Ten slotte nog een aantal features die voor de meer veeleisende gebruiker en zeker de die-hard overklokker van pas komen. Om te beginnen het aantal fanconnectors: dat wordt nu gelukkig minder gebruikt als manier om producten te differentiëren door simpelweg te weinig fanheaders aan te brengen voor zinnig gebruik. Alleen de twee fanheaders van Supermicro's ITX-bord vinden we nog echt te weinig, verder heb je altijd voldoende connectors beschikbaar om al je casefans aan te sluiten.
Voltagemeetpunten zitten alleen op de MSI Godlike Gaming en Gigabyte Z390 Aorus Master. Bij Gigabyte's Z390 Aorus Xtreme zitten ze niet op het bord zelf, maar krijg je wel een los printplaatje met daarop alles wat je als overklokker nodig hebt - meetpunten, knopjes voor het veranderen van de kloksnelheid, zes extra fanheaders en power/reset/clear-cmos knoppen. Het flashen van de bios zonder cpu is helaas nog altijd alleen mogelijk op de duurdere modellen van de diverse fabrikanten, waaronder alle RoG Maximus XI-borden. Foutcodes kun je alleen bij de goedkoopste ASRock-modellen en een paar ITX-borden niet aflezen - er zijn vaak op z'n minst wat debug-leds aanwezig, maar bij duurdere borden is een HEX-display standaard. Asus en MSI implementeren op hun topmodellen zelfs een heus oled-schermpje.
| Fan headers | Voltage-meetpunten | Bios flashen zonder CPU | Dual BIOS | Probleemdiagnose | Power / Reset knop | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ASRock Z390 Pro4 | 4 | |
|
|
Geen | |
| ASRock Z390 Phantom Gaming SLI | 5 | |
|
|
Geen | |
| ASRock Z390 Phantom Gaming-ITX/AC | 3 | |
|
|
Geen | |
| ASRock Z390 Phantom Gaming 9 | 8 | |
|
|
HEX-display | |
| ASRock Z390 Taichi | 8 | |
|
|
HEX-display | |
| ASRock Z390 Taichi Ultimate | 8 | |
|
|
HEX-display | |
| Asus Prime Z390-A | 7 | |
|
|
Debug-leds | |
| Asus RoG Strix Z390-I Gaming | 3 | |
|
|
Debug-leds | |
| Asus RoG Strix Z390-E Gaming | 7 | |
|
|
Debug-leds | |
| Asus RoG Maximus XI Gene | 6 | |
|
|
HEX-display | |
| Asus RoG Maximus XI Hero WiFi | 8 | |
|
|
HEX-display | |
| Asus RoG Maximus XI Formula | 8 | |
|
|
HEX-display | |
| Asus RoG Maximus XI Extreme | 13 | |
|
|
OLED-display | |
| Gigabyte Z390 UD | 4 | |
|
|
Debug-leds | |
| Gigabyte Z390 I Aorus Pro WiFi | 3 | |
|
|
Geen | |
| Gigabyte Z390 Aorus Pro | 8 | |
|
|
Debug-leds | |
| Gigabyte Z390 Aorus Master | 8 | |
|
|
HEX-display | |
| Gigabyte Z390 Aorus Xtreme | 8 | |
|
|
HEX-display | |
| MSI MPG Z390 Gaming Edge AC | 7 | |
|
|
Debug-leds | |
| MSI MPG Z390 Gaming Pro Carbon | 7 | |
|
|
Debug-leds | |
| MSI MEG Z390 Godlike Gaming | 10 | |
|
|
OLED-display | |
| SuperMicro Supero C9Z390-CG-IW | 2 | |
|
|
Debug-leds | |
| SuperMicro Supero C9Z390-PGW | 5 | |
|
|
Debug-leds | |
Vergelijking: uiterlijk & RGB
We kunnen er anno 2018 niet meer onderuit: ook het uiterlijk wordt voor fabrikanten een steeds belangrijkere manier om zich te onderscheiden. Nu houden we ons er verre van om een smaakoordeel over moederborden te geven, maar we kunnen wel een aantal objectieve mogelijkheden vergelijking om je moederbord aan je wensen aan te passen.
Rgb-verlichting is natuurlijk de belangrijkste manier om dat te doen. Alleen de ASRock Z390 Pro4 heeft zowel geen eigen lampjes als geen aansluiting voor een ledstrip: ben je fervent rgb-hater, dan is dit jouw bord. Alle andere modellen hebben 1 of 2 normale rgb-headers (12 volt), vaak gecombineerd met 1 of meer addressable rgb-headers (5 volt). Met deze laatste variant kun je elke led in een ledstrip individueel aansturen.
Een trend waar we uit functioneel oogpunt zonder meer voorstander van zijn, is de integratie van het i/o-shield. Dat is het stukje metaal dat je in je behuizing monteert en precies de juiste gaatjes bevat om alle aansluitingen bereikbaar te laten zijn. Bij steeds meer borden is dat voorgemonteerd op je moederbord, wat zowel handig is als er strakker uitziet. ASRock en Supermicro lijken er nog niet aan te willen, maar Asus past dit toe op al zijn RoG (Strix) modellen en Gigabyte gebruikt alleen nog een traditioneel shield bij zijn budgetmodel en zijn ITX-bord. MSI heeft een geïntegreerd I/O-shield op zijn Gaming Pro Carbon en Godlike Gaming, maar nog niet op de lager gepositioneerde Gaming Edge.
| RGB headers | RGB pin-out | RGB op bord | Addressable RGB headers | Geïntegreerd I/O-shield | |
|---|---|---|---|---|---|
| ASRock Z390 Pro4 | |
|
|
0 | |
| ASRock Z390 Phantom Gaming SLI | 2 | 12V-GRB | |
1 | |
| ASRock Z390 Phantom Gaming-ITX/AC | 1 | 12V-GRB | |
0 | |
| ASRock Z390 Phantom Gaming 9 | 2 | 12V-GRB | |
1 | |
| ASRock Z390 Taichi | 2 | 12V-GRB | |
1 | |
| ASRock Z390 Taichi Ultimate | 2 | 12V-GRB | |
1 | |
| Asus Prime Z390-A | 2 | 12V-GRB | |
0 | |
| Asus RoG Strix Z390-I Gaming | 1 | 12V-GRB | |
1 | |
| Asus RoG Strix Z390-E Gaming | 2 | 12V-GRB | |
1 | |
| Asus RoG Maximus XI Gene | 2 | 12V-GRB | |
0 | |
| Asus RoG Maximus XI Hero WiFi | 2 | 12V-GRB | |
2 | |
| Asus RoG Maximus XI Formula | 2 | 12V-GRB | |
2 | |
| Asus RoG Maximus XI Extreme | 2 | 12V-GRB | |
2 | |
| Gigabyte Z390 UD | 1 | 12V-GRB | |
0 | |
| Gigabyte Z390 I Aorus Pro WiFi | 1 | 12V-GRB | |
1 | |
| Gigabyte Z390 Aorus Pro | 2 | 12V-GRB | |
2 | |
| Gigabyte Z390 Aorus Master | 2 | 12V-GRB | |
2 | |
| Gigabyte Z390 Aorus Xtreme | 2 | 12V-GRB | |
2 | |
| MSI MPG Z390 Gaming Edge AC | 2 | 12V-RGB | |
1 | |
| MSI MPG Z390 Gaming Pro Carbon | 2 | 12V-GRB | |
1 | |
| MSI MEG Z390 Godlike Gaming | 1 | 12V-RGB | |
2 | |
| SuperMicro Supero C9Z390-CG-IW | 1 | 12V-GRB | |
0 | |
| SuperMicro Supero C9Z390-PGW | 2 | 12V-GRB | |
0 | |
BIOS-vergelijking
Aan de biossen van de moederborden hebben de fabrikanten niet of nauwelijks wat veranderd ten opzichte van de Z370-generatie, dus de vergelijking die we in ons artikel Wie heeft de beste moederbord BIOS? maakten, gaat grotendeels nog op. Om die even kort samen te vatten: de bios-indeling van Asus vinden we het overzichtelijkst, en bovendien biedt die fabrikant de meeste extra mogelijkheden. De lay-out van ASRock werkt gelijkaardig, maar mist enkele van die laatste features. MSI gebruikt een meer muisgeörienteerd ontwerp dat soms wat onhandig aandoet, maar wel erg compleet is. De bios van Gigabyte is het minst gestructureerd en veel handige extra's, zoals een zoekfunctie, een changelog of de mogelijkheid om een ssd te secure-erasen, komen we niet tegen.
De biossen van ASRock, Asus, Gigabyte en MSI.
In deze round-up hebben we echter ook twee moederborden van Supermicro's gamingmerk Supero meegenomen, dat we in dat artikel niet bespraken. Juist deze fabrikant heeft zijn bios-interface volledig opnieuw ontworpen sinds we deze zomer een X299-moederbord van Supero testten. Qua indeling lijkt de nieuwe interface veel meer op de biossen van Asus en ASRock, maar dat is wat ons betreft zeker geen minpunt.
De interface werkt handiger, de categorisatie is logischer en bovendien zijn de settings vaker dan voorheen voorzien van een beknopte uitleg. Soms is die echter wel érg beknopt en in andere gevallen ontbreekt de toelichting ook nog altijd. Supermicro heeft vanuit zijn serverachtergrond bovendien de neiging om héél veel opties te bieden, waarvan vaak onduidelijk is waar ze voor dienen. Een ingebouwde zoekfunctie, net zoals Asus dat biedt, zou een handige toevoeging zijn om in ieder geval snel bij de voor jou relevante settings te kunnen komen.
Testmethode
We testen alle Intel Z390-moederborden, net als de Z370-borden, met een Intel Core i7 8700K-processor, 16 GB G.Skill Trident Z-geheugen geklokt op 2666 MHz bij CL14, een tweetal Samsung 850 Evo 500GB ssd's en een Seasonic Prime Titanium 650W voeding. Daarnaast hebben we alle borden ook op de proef gesteld met een overgeklokte Core i9 9900K, waarover later meer.
Alle reguliere tests voeren we uit op de standaardinstellingen van de moederborden. Vanzelfsprekend zijn prestaties en stroomverbruik afhankelijk van de standaard tuning. Sommige fabrikanten passen trucjes toe om de prestaties verder op te drijven. Een aantal moederborden voert bijvoorbeeld standaard de maximale single-core turbo door op alle cores. Daardoor wordt het systeem natuurlijk een stuk sneller, maar ook minder zuinig.
Naast de prestaties van de cpu, gpu en het geheugen, testen we ook de usb 3.1-snelheid, het stroomverbruik en de geluidskwaliteit van de moederborden.
Benchmarks: CPU
De 23 geteste Intel Z390-moederborden zijn vrijwel allemaal even snel. Het fenomeen dat wij al jaren 'agressieve turbo' noemden en bij de Z370-lancering groot nieuws was onder de naam 'multicore enhancement', lijkt niet meer voor te komen bij deze generatie: in Cinebench is het verschil tussen het langzaamste en snelste bord slechts 4%, en dat zou net zo goed binnen de foutmarge kunnen vallen als je de test 23 keer zou draaien op hetzelfde moederbord.
- Cinebench R15
- TechArp x264 Pass 1
- TechArp x264 Pass 2
- CPUMark
Benchmarks: geheugen en GPU
Om de prestaties van het geheugen en de GPU op de verschillende moederborden te testen, gebruiken we Passmark 8 MemoryMark en 3DMark Skydiver. Asus lijkt zijn geheugentuning het beste op orde te hebben - de meeste RoG-borden zijn daar wat sneller dan gemiddeld. In 3DMark zien we minder variatie, en enkele net iets langere balkjes zijn te verklaren doordat sommige fabrikanten de geïntegreerde gpu standaard ietsje overklokken (foei!).
- MemoryMark
- Skydiver
Benchmarks: opstarttijd
Voor deze test meten we de tijd die een moederbord nodig heeft om door het post-proces heen te komen en te beginnen met het laden van Windows. Bij het merendeel van de borden gebeurt dat binnen 10 seconden. De Supermicro's zijn wat langzamer, net als enkele modellen van Asus en MSI, maar vaak is dat te verklaren doordat dat ook de varianten zijn met veel extra controllers die moeten worden geïnitialiseerd tijdens het booten.
Benchmarks: USB 3.1
De Z390-chipset heeft native ondersteuning voor usb 3.1. Op Z370-moederborden moesten nog losse chips worden toegevoegd om deze usb-versie mogelijk te maken. In de benchmarks zien we dat de integratie van usb 3.1 in de chipset niet tot betere resultaten leidt dan de oplossingen waar fabrikanten vorige generatie mee zijn gekomen: slechts één bord passeert nog net de 1 GB/s, waar dat bij de Z370-generatie nog vrij veelvoorkomend was. Alleen de moederborden van Supermicro zijn duidelijk langzamer dan de rest.
- Usb 3.1 Read
- Usb 3.1 Write
Benchmarks: VRM test
Zoals uit onze Intel Core i9 9900K review bleek, verbruiken Intels nieuwe 8-core processors aanmerkelijk meer dan hun voorgangers, die op hun beurt alweer minder zuinig waren dan de quadcores van weleer. Zeker als je gaat overklokken - en waar koop je een i9 9900K en een overklokbaar Z390-bord anders voor - kan het stroomverbruik flink oplopen. Kwalitatief goede componenten voor de cpu-stroomvoorziening op het moederbord én effectieve koeling daarvan zijn dus cruciaal.
Om te onderzoeken welke Intel Z390-moederborden goed geschikt zijn om een overgeklokte Core i9 9900K onder alle omstandigheden stabiel te houden, hebben we op alle geteste modellen een VRM-test uitgevoerd. Hiervoor monteren we elk moederbord in een Be quiet! Silent Base 700 behuizing met exact dezelfde koeling (een als outtake gemonteerde NZXT M22-waterkoeler en een Be quiet!-casefan voorin, beide op vaste snelheden).
De geïnstalleerde Core i9 9900K-processor voorzagen we steeds van een overklok naar 5,0 GHz op alle cores. We kozen een relatief veilige spanning van 1,3 volt, zodat de overklok met zekerheid stabiel is. We voeren twee runs van 20 minuten uit in de Intel XTU-stresstest, en noteren steeds vlak voor het einde de maximale temperatuur aan zowel de voor- als achterzijde van de VRM-componenten, gemeten met een Flir-warmtecamera. Doorgaans is de tweede run het warmst, maar het verschil tussen beide tests was nooit meer dan 3 graden. In de grafieken vind je steeds de hoogst gemeten temperatuur.
Er zijn geen vaste richtlijnen die stellen hoe warm een cpu-stroomvoorziening mag worden, al geldt altijd dat een lagere temperatuur beter is voor de levensduur. Veel componenten hebben een rating tot 120 of 150 graden Celsius, maar dat betekent zeker niet dat dergelijke temperaturen geen invloed hebben op de duurzaamheid ervan. Over het algemeen kunnen we stellen dat temperaturen onder de 60 graden uitstekend zijn, terwijl tussen de 60 en 80 graden nog altijd prima is. Boven de 80 graden kan er nog mee door, maar temperaturen boven de 100 graden zouden we bij voorkeur vermijden.
Resultaten
De VRM-test blijkt enorme verschillen tussen de Z390-moederborden op te leveren. Laten we eerst even kijken naar de modellen die op dit punt het beste scoren. Dat zijn de Gigabyte Z390 Aorus Xtreme en Aorus Master - dat de fabrikant bij deze borden hard op de trom slaat over de kwalitatief uitstekende stroomvoorziening, blijkt zonder meer terecht. De topmodellen van Asus en MSI blijven eveneens onder de 60 graden, wat simpelweg uitmuntend is.
Vrijwel alle andere borden worden aan het einde van onze stresstest tussen de 60 en 80 graden, wat nog altijd meer dan voldoende is. Twee borden springen er negatief uit: de ASRock Z390 Pro4 en de Z390 Phantom Gaming SLI, die aan de achterzijde bijna 120 graden Celsius worden. Daarmee zijn het de enige modellen waarbij we je echt af zouden raden om ze te gebruiken in combinatie met een overgeklokte Intel Core i9 9900K, zeker als je in ogenschouw neemt dat er in ons testsysteem nog sprake was van de nodige airflow.
- Temperatuur voorzijde
- Temperatuur achterzijde
Stroomverbruik
Het stroomverbruik hebben we gemeten in twee standen: idle (waarbij we een gemiddelde van 5 minuten bepalen) en onder belasting bij het maximale verbruik tijdens Cinebench 15.
Niet onverwacht zijn het vooral de minder uitgebreide modellen die zuinig zijn in idle; dergelijke moederborden bevatten simpelweg minder componenten die stroom verbruiken. De MSI MEG Z390 Godlike Gaming lijkt een sterk negatieve uitschieter, maar vergeet daarbij niet dat dat bord als enige is getest met een losse GTX 1050 Ti videokaart, aangezien de Godlike geen mogelijkheden biedt om de geïntegreerde gpu te gebruiken.
Onder belasting vallen de onderlinge verschillen tussen de borden relatief gezien mee. Borden als de ASRock Z390 Taichi Ultimate, Asus RoG Maximus XI Extreme en MSI MEG Z390 Godlike Gaming verbruiken wat meer dan de rest, maar zijn dan ook erg uitgebreid. Opvallend is dat beide Supermicro's veel meer stroom verbruiken dan de borden van andere fabrikanten. In de prestaties zagen we daar in ieder geval weinig van terug, dus wellicht moet deze fabrikant hier nog eens goed naar kijken.
- Idle (gem. 5 min.)
- Cinebench (max)
Geluidskwaliteit
De geluidskwaliteit van moederborden testen we met behulp van de loopback test van Rightmark Audio Analyzer. Let wel: we testen dus tegelijkertijd de kwaliteit van de uitgang en de ingang van de onboard geluidskaarten. De "zwakste schakel" bepaalt het resultaat.
De dynamic range en noise level tests zijn erg vergelijkbaar en tonen ook vrijwel identieke resultaten. De dynamic range test meet het verschil in volume tussen het hardste en zachtste weer te nemen signaal, de noise level test meet het verschil tussen het hardste geluid en het ruisniveau. De stereo crosstalk test in hoeverre geluid voor het ene kanaal (links of rechts) doorklinkt op het andere kanaal. Ten slotte meten we met RMAA de total harmonic distortion, in feite een gemiddelde van de vervorming in het frequentiedomein.
Om de getallen even in perspectief te plaatsen: de hoogste dynamic range c.q. noise level die met 16-bit geluid in theorie mogelijk is, is 96 dB. 99,9% van het geluid dat je beluistert op je PC (CD's, MP3's, YouTube, games, ...) is 16-bit en de grafieken bewijzen dus dat de hardware in vrijwel alle gevallen geen enkele beperking is. De hogere scores kunnen we enkel behalen door met 24-bit audio te testen. We kunnen ons overigens niet voorstellen dat er ook maar iemand is die het verschil tussen 91 dB en 100 dB signaal/ruis-verhouding daadwerkelijk kan horen.
De resultaten van de geluidstest laten geen grote verrassingen zien. Vrijwel alle moederborden met Realtek ALC1220-codecs scoren erg hoog. De Supermicro Supero C9Z390-PGW en Gigabyte Z390 I Aorus Pro WiFi hebben dezelfde chip, maar blijkbaar is de implementatie niet optimaal, want de scores zijn niet zo hoog als bij andere borden met die codec. Verder zie je onderaan de grafieken nog enkele budgetborden met minder goed presterende codecs.
- Dynamic range
- Noise level
- Stereo crosstalk
- Total Harmonic Distortion
Conclusie
Nu zijn Intel Z390-moederborden op zichzelf al niet goedkoop, maar de prijsstijgingen die Intels Coffee Lake-processors op dit moment teisteren maken het platform op dit moment al helemaal weinig aantrekkelijk. Dat laatste kunnen we de moederbordfabrikanten echter moeilijk aanrekenen - laten we hopen dat de processorprijzen snel weer normaliseren.
Het beste budget Intel Z390-moederbord
De twee goedkoopste borden in deze test, de ASRock Z390 Pro4 en Gigabyte Z390 UD, kosten gemiddeld nog geen 140 euro. Op papier lijkt de ASRock de aantrekkelijkste optie: de Pro4 ondersteunt SLI, usb 3.1 en een tweede m.2-ssd, zaken die de Gigabyte allemaal niet doet. Het ASRock-bord viel echter door de mand in onze VRM-test, met temperaturen van bijna 120 graden na een dik kwartier belasting, waar de Gigabyte UD Pro nog een keurige 78 graden liet noteren. Gigabyte wint het dus misschien niet qua specs, maar levert wat ons betreft wel een veel beter bord af, dat met een Great Value award naar huis mag.
Gigabyte Z390 UD
- Geen ondersteuning voor usb 3.1 en SLI
- Geen tweede m.2-slot
- Zeer scherpe prijs
- Degelijke stroomvoorziening
- Intel-ethernet
Het beste mid-range Intel Z390-moederbord
Voor rond de 200 euro koop je een Intel Z390-moederbord dat alle vinkjes op de doos zet die je eigenlijk wil hebben: ondersteuning voor usb 3.1, kwalitatief goede audio, een degelijke stroomvoorziening, een Nvidia SLI-certificering en twee m.2-sloten voor snelle ssd's. In dat segment heeft Asus de Prime Z390-A (gem. 201 euro), Gigabyte de Z390 Aorus Pro (gem. 204 euro) en positioneert MSI twee modellen vlak onder elkaar: de Z390 Gaming Edge AC (gem. 193 euro) en de Z390 Gaming Pro Carbon (gem. 205 euro).
De onderlinge verschillen tussen die twee MSI's zijn dat de Gaming Pro Carbon dubbel zoveel usb 3.1-poorten en een geïntegreerde i/o-shield heeft, maar wifi ontbeert. Aangezien de wifi van de Gaming Edge AC met zijn 433Mbit-chip toch al niet erg de moeite waard was, zouden wij al snel kiezen voor de Gaming Pro Carbon - waar overigens ook een versie met wifi van bestaat, mocht je dat graag willen. Maar goed, hoe verhoudt die zich tot de concurrentie van Asus en Gigabyte?
Qua stroomvoorziening wint Gigabyte duidelijk: de Z390 Aorus Pro werd in onze test nog geen 60 graden, waar zowel de Asus als de MSI richting de 80 gingen. Ook levert Gigabyte de meeste usb-poorten achterop en bovendien als enige twee ssd-koelers. De borden van Gigabyte en MSI hebben sowieso meer uiterlijke opsmuk dan de deels witte Asus Prime, die als enige van dit drietal geen geïntegreerd i/o-shield heeft en geen addressable rgb ondersteunt. De Asus heeft dan weer als enige een hardwarematige powerknop, de MSI heeft op zijn beurt als enige een 'echte' usb 3.1 type-c header voor de front i/o van je behuizing - bij Asus en Gigabyte werkt die slechts op usb 3.0-snelheid.
Voor elk van de drie borden valt zodoende wel wat te zeggen; welke voor jou de beste keus is, hangt voornamelijk af van welke van de bovengenoemde punten je het belangrijkst vindt. Daarom sturen we ze alle drie naar huis met een Excellent Choice award.
- Asus Prime Z390-A
- Gigabyte Z390 Aorus Pro
- MSI Z390 Gaming Pro Carbon
Asus Prime Z390-A
- Geen geïntegreerd i/o-shield
- Geen addressable rgb
- Interne usb-c header werkt op usb 3.0-snelheid
- Alle basics op orde: audio, netwerk, SLI, 4x usb 3.1
- On-board powerknop
- Naast hdmi ook displayport
Gigabyte Z390 Aorus Pro
- Interne usb-c header werkt op usb 3.0-snelheid
- Geen displayport-uitgang
- Geen on-board powerknop
- Alle basics op orde: audio, netwerk, SLI, 3x usb 3.1
- Uitstekende stroomvoorziening
- Meeste usb-poorten achterop
- Twee meegeleverde ssd-koelers
- Geïntegreerd i/o-shield
MSI MPG Z390 Gaming Pro Carbon
- Slechts 6 usb-poorten achterop
- Geen on-board powerknop
- Alle basics op orde: audio, netwerk, SLI, 4x usb 3.1
- Als enige interne usb-c header met usb 3.1-snelheid
- Naast hdmi ook displayport
- Geïntegreerd i/o-shield
Het beste high-end Intel Z390-moederbord
Voor zo'n 250 tot 350 euro hebben vrijwel alle fabrikanten een aanbod dat eigenlijk alle overwegingen van de categorie hierboven in één product combineert. Feitelijk zoeken we dus naar een bord dat echt álles goed doet. Gezien de forse prijs moeten we daar streng in zijn. Voor de Z390 Taichi heeft ASRock bijvoorbeeld een trage, verouderde wifi-chip gekozen: die valt af. De RoG Strix Z390-E Gaming van Asus heeft wel snelle wifi, maar geen foutcode-display en twee in plaats van drie m.2-sloten, wat in dit segment toch wel standaard is.
ASRock valt in dit segment op met twee borden: de Z390 Phantom Gaming 9 (gem. 296 euro) en de Z390 Taichi Ultimate (gem. 321 euro). Beide borden doen vooral heel veel goed: uitstekende audio met een hoofdtelefoonversterker, zeer snelle wifi en als enkele van de weinige borden acht sata-poorten, bijvoorbeeld. De Phantom Gaming 9 voegt daar support voor thunderbolt 3 aan toe, bij de Taichi Ultimate gaat ASRock juist voor een 10Gb-ethernetpoort. Nu is het in beide gevallen maar net een feature die je moet kunnen gebruiken, maar het is wel een duidelijke toegevoegde waarde ten opzichte van de modellen uit de mid-range categorie, buiten het feit dat alle 'reguliere' features 100% kloppen. De Gigabyte Z390 Aorus Master (gem. 301 euro) en Asus RoG Maximus XI Hero WiFi (gem. 362 euro) kunnen op dat laatste punt prima mee, maar missen zo'n echt onderscheidende feature.
Rond de 350 euro zit overigens ook de RoG Maximus XI Gene. Velen waren enthousiast toen werd aangekondigd dat dit high-end micro-ATX bord terug van weggeweest was. De prijs is echter zeer fors en Asus heeft bij het ontwerp een aantal rare keuzes gemaakt. Zo is het tweede PCIe-slot beperkt tot vier lanes en kun je dus geen SLI draaien, zijn er maar twee geheugensloten ten faveure van een 'DIMM.2' waarin je twee ssd's kan monteren, en ontbreekt addressable rgb in z'n geheel. We hadden stiekem toch wat meer verwacht van de terugkeer van deze kleine legende.
- ASRock Z390 Phantom Gaming 9
- ASRock Z390 Taichi Ultimate
ASRock Z390 Phantom Gaming 9
- Slechts één m.2-koeler meegeleverd
- Ondersteuning voor Thunderbolt 3
- Uitstekende wifi
- Drie m.2-sloten
- Acht in plaats van zes sata-poorten
- On-board power/reset knoppen, dual BIOS en foutcode-display
ASRock Z390 Taichi Ultimate
- Slechts één m.2-koeler meegeleverd
- 10Gb-ethernet
- Uitstekende wifi
- Drie m.2-sloten
- Acht in plaats van zes sata-poorten
- On-board power/reset knoppen, dual BIOS en foutcode-display
Het beste extreme Intel Z390-moederbord
Klotst het geld tegen de plinten en wil je gewoon het beste van het beste? Dan is dit de categorie voor jou. Asus speelt in dit 'extreme' segment traditiegetrouw een grote rol, met zowel de Maximus XI Formula als de Extreme. Gek genoeg is het prijsverschil slechts enkele tientjes - 530 versus 550 euro, op het moment van schrijven - dus de Formula lijkt eigenlijk alleen een logische keuze als je specifiek op zoek bent naar zijn unieke features (mogelijkheid om je moederbord te waterkoelen, volledige overkapping). Ook MSI en Gigabyte hebben echter extreme opties, met respectievelijk de MEG Z390 Godlike Gaming (gem. 549 euro) en de Z390 Aorus Xtreme (gem. 599 euro).
Kijken we naar de stroomvoorziening, dan vallen eigenlijk alle borden in de uitmuntende klasse, al zet de Gigabyte Z390 Aorus Xtreme met zijn 46 graden in de VRM-test met ruime afstand het beste resultaat neer. Het is bijna alsof de vrm-componenten niet eens merken dat de overgeklokte Core i9 9900K zwaar wordt belast. Ook de andere aspecten van de Z390 Aorus Xtreme spreken tot de verbeelding: ondersteuning voor thunderbolt, drie m.2-sloten met drie bijbehorende koelers, 10Gb-ethernet, supersnelle wifi, topklasse audio, en dan hebben we het over de meegeleverde 'Aorus RGB/Fan commander' en 'OC Touch' accessoires nog niet eens gehad. Al die aspecten gaan we binnenkort nog eens uitdiepen in een losse review, maar dat de Z390 Aorus Xtreme de waardige winnaar van de Ultimate Product award is, mag duidelijk zijn.
Gigabyte Z390 Aorus Xtreme
- Héél erg duur
- Met afstand beste stroomvoorziening uit de test
- Ondersteuning voor Thunderbolt 3
- 10Gb-ethernet
- Wifi en audio van topniveau
- Tal van accessoires meegeleverd
Het beste mini-ITX Intel Z390-moederbord
Tot slot nog een kleine buitencategorie; die van de mini-ITX Z390-bordjes. Daarin hebben we vier deelnemers: Gigabyte is met de Z390 I Aorus Pro WiFi (gem. 179 euro) het goedkoopste, ASRock volgt met de Z390 Phantom Gaming-ITX/AC (gem. 204 euro), Asus heeft de RoG Strix Z390-I Gaming (gem. 253 euro) en ten slotte leverde Supermicro nog de Supero C9Z390-CG-IW aan, waarvan we op het moment van schrijven nog geen prijs hebben.
De mogelijkheden om je te onderscheiden zijn op deze formfactor wat beperkter. We zien dan ook veel overeenkomsten: alle bordjes hebben hdmi 2.0, een ALC1220-audiocodec, een Intel-netwerkchip en high-end 802.11ac-wifi inclusief bluetooth 5.0 van dezelfde fabrikant. De stroomvoorziening verschilt iets, maar is in alle gevallen ruim afdoende. Asus was ooit uniek met de mogelijkheid om een m.2-ssd voorop onder een heatsink te kunnen monteren, maar ook dat is nu bij alle merken het geval.
Zoals gezegd moet Gigabyte het vooral van de scherpere prijs hebben, zonder dat je daarvoor echt wat inlevert. ASRock valt op door thunderbolt te integreren, waardoor tevens vijf van de zeven usb-poorten achterop op de hoogst mogelijke usb-snelheid werken. Het enige wat Asus' ITX-bordje toevoegt is eigenlijk het geïntegreerde i/o-shield - dat ziet er mooier uit, maar wat ons betreft geen 50 euro mooier. In deze categorie krijgt Gigabyte zodoende een Great Value award, terwijl ASRock naar huis mag met de Excellent Choice award.
- Gigabyte Z390 I Aorus Pro WiFi
- ASRock Z390 Phantom Gaming-ITX/AC
Gigabyte Z390 I Aorus Pro WiFi
- Analoge audio net wat minder
- Scherpe prijs
- M.2-slot met heatsink
- Intel-ethernet en snelle wifi
- Hdmi 2.0-aansluiting
ASRock Z390 Phantom Gaming-ITX/AC
- Geen ondersteuning voor addressable rgb
- Ondersteuning voor thunderbolt 3
- Veel usb-poorten
- M.2-slot met heatsink
- Intel-ethernet en snelle wifi
- Hdmi 2.0-aansluiting
Gigabyte Z390 UD
Gigabyte Z390 I Aorus Pro WiFi
ASRock Z390 Phantom Gaming-ITX/AC
Asus Prime Z390-A
Gigabyte Z390 Aorus Pro
MSI MPG Z390 Gaming Pro Carbon
ASRock Z390 Phantom Gaming 9
ASRock Z390 Taichi Ultimate
Gigabyte Z390 Aorus Xtreme
Besproken producten
| Vergelijk | Product |
Prijs |
|
|---|---|---|---|
|
ASRock Z390 Phantom Gaming-ITX/AC
|
189,90 €4 winkels |
|
|
ASRock Z390 Phantom Gaming 9
|
254,94 €3 winkels |
|
|
ASRock Z390 Phantom Gaming SLI
|
142,95 €4 winkels |
|
|
ASRock Z390 Pro4
|
119,95 €5 winkels |
|
|
ASRock Z390 Taichi
|
241,99 €5 winkels |
|
|
ASRock Z390 Taichi Ultimate
|
281,17 €5 winkels |
|
|
Asus Prime Z390-A
|
187,95 €11 winkels |
|
|
Asus RoG Maximus XI Extreme
|
497,00 €10 winkels |
|
|
Asus RoG Maximus XI Formula
|
457,99 €9 winkels |
|
|
Asus RoG Maximus XI Gene
|
343,95 €6 winkels |
|
|
Asus RoG Maximus XI Hero WiFi
|
318,00 €7 winkels |
|
|
Asus RoG Strix Z390-E Gaming
|
234,90 €10 winkels |
|
|
Asus RoG Strix Z390-I Gaming
|
209,90 €9 winkels |
|
|
Gigabyte Z390 Aorus Master
|
279,00 €8 winkels |
|
|
Gigabyte Z390 Aorus Pro
|
187,95 €7 winkels |
|
|
Gigabyte Z390 Aorus Xtreme
|
573,95 €6 winkels |
|
|
Gigabyte Z390 I Aorus Pro WiFi
|
175,00 €6 winkels |
|
|
Gigabyte Z390 UD
|
119,00 €8 winkels |
|
|
MSI MEG Z390 Godlike Gaming
|
554,99 €6 winkels |
|
|
MSI MPG Z390 Gaming Edge AC
|
186,99 €9 winkels |
|
|
MSI MPG Z390 Gaming Pro Carbon
|
179,00 €10 winkels |
|
|
SuperMicro Supero C9Z390-CG-IW
|
Niet verkrijgbaar | |
|
SuperMicro Supero C9Z390-PGW
|
Niet verkrijgbaar |
