Western Digital WD Black SN750 1TB (M.2) productervaring door djiezeskraaijst

1. Disclaimer

2. Specificaties en duiding
2.1 Specificaties
2.2 Intro en Duiding

3. Testsysteem

4. Benchmarks
4.1 AS SSD
4.2 Crystal Disk Mark
4.3 Atto Disk Benchmark
4.4 HDTune
4.5 Games en laadtijden – Deel 1
4.6 Games en laadtijden – Deel 2
4.7 Tests die ik had willen maken, maar niet kon

5. Conclusie
5.1 Algemene beoordeling
5.2 Prestaties
5.3 Stabiliteit & Betrouwbaarheid
5.4 Compatibiliteit
5.5 Ondersteuning door fabrikant
5.6 Prijs

1. DISCLAIMER

Ik val het liefst meteen met de deur in huis: ik kreeg deze SSD aangeboden door Hardware Info na deelname aan een gesponsorde prijsvraag van 26 mei 2020

Ik schrijf en publiceer deze productervaring dus omdat ik bij mijn deelname dat beloofd heb en om kans te maken het product te mogen houden. Daarbij wordt specifiek gevraagd iets te schrijven en te testen op deze onderdelen:

• Algemene beoordeling
• Prestaties
• Stabiliteit & Betrouwbaarheid
• Compatibiliteit
• Ondersteuning door fabrikant
• Prijs

Bij mijn deelname aan de prijsvraag beloofde ik een omvangrijke en gefundeerde productervaring te schrijven. Namelijk:

• Een introductie over de SSD, een overzichtelijke tabel met specificaties en enige duiding over de relevante technologieën en features waaronder bijvoorbeeld: NVMe vs SATA ; SLC, MLC, TLC en QLC NAND ; belang van dram en SLC cache
• Een vergelijking met mijn huidige SSDs: een 1TB NVMe Samsung 970 Evo Plus en een 2TB SATA Crucial MX500
• Enkele gratis benchmarks: AS SSD, Atto Disk Benchmark, Crystal Disk Mark, HDTune, aangevuld met enkele storage gerichte benchmarks onder linux via de Phoronix Test Suite
• Een test waarbij de laadtijden van enkele games worden vergeleken. Met daarbij de feature “Gaming Mode” van deze WD SSD in- en uitgeschakeld.

2. SPECIFICATIES EN DUIDING

Graag begin ik met de specificaties van deze SDD. Om de vergelijking compleet te maken vermeld ik ook de twee andere SSDs die zullen worden opgenomen in de test. En gezien dit Hardware Info is, waarom niet meteen een handige vergelijkingstabel meegeven inclusief testresultaten?

2.1 SPECIFICATIES

MERK	WESTERN DIGITAL	SAMSUNG	CRUCIAL
AFBEELDING
MODEL	WD Black SN750	970 Evo Plus	MX500
CAPACITEIT	1TB	1TB	2TB
PRIJS (MSRP)	250 USD	250 USD	500 USD
PRIJS (HUIDIG / LAAGSTE OOIT)	€196.80 / €158.70 (amazon.de)	€213.89 / €174.99 (amazon.de)	€224.90 / €182 (amazon.de)
LANCEERDATUM	2019-01-22	2019-01-22	2018-01-10
FORMFACTOR	M.2 2280	M.2 2280	2.5 inch
INTERFACE	PCI-Express 3 x4 NVMe 1.3	PCI-Express 3 x4 NVMe 1.3	Serial ATA 600
PROTOCOL	NVMe	NVMe	AHCI
CONTROLLER	WD NVMe Architecture	Samsung Phoenix S4LR020	Silicon Motion SM2258
DRAM	1GB SK Hynix DDR4	1GB Samsung LPDDR4	2GB DDR3
SLC CACHE (MIN/MAX)	12 or 14 GB (see tweakers / anand / tomshardware)	6 GB / 42 GB	dynamically adjusted
GEHEUGEN	TLC 64-Layer (SanDisk 64-Layer)	TLC 92-layer (Samsung 9x-layer V-NAND)	TLC 64-layer (Micron 256Gb 3D)
SEQUENTIAL LEES	3,470 MB/s	3,500 MB/s	560 MB/s
SEQUENTIAL SCHRIJF	3,000 MB/s	3,300 MB/s	510 MB/s
RANDOM LEES	515,0000 IOPS	600,000 IOPS	95,000 IOPS
RANDOM SCHRIJF	560,000 IOPS	550,000 IOPS	90,000 IOPS
ENDURANCE (TOTAL BYTES WRITTEN)	600 TBW	600 TBW	700 TBW
GARANTIE	5-Years	5-Years	5-Years
VERBRUIK (PIEK)	9.24 W	6.0 W	6.0 W
EXTERNE REVIEWS	HWinfo / Anand / Toms	HWinfo / Anand / Toms	HWinfo / Anand / Toms
WEBSITE MANUFACTURER	website WD	website Samsung	website Crucial

2.2 INTRO EN DUIDING

De WD Black SN750 is een PCI-Express 3 x4 NVMe SSD, met 64-laags TLC NAND, 1GB DDR4 geheugen en een SLC Cache. Het TLC NAND is van SanDisk. Western Digital nam dit bedrijf over in 2016. De controller ontwikkelden ze zelf. Het model dat ik kon testen is heeft 1TB opslagruimte. Belangrijk hierbij te vermelden is dat dit het model is zonder heatsink van EKBW. Mijn moederbord komt echter met eigen heatsinks (ze worden “thermal guards” genoemd door gigabyte). Dit kan enige invloed hebben op de prestaties, in het geval de SSD te warm zou worden.
De WD Black komt ook met bijkomende software. Het WD SSD Dashboard biedt wat extra functionaliteiten. Het laat toe om SMART data te consulteren, temperatuur weer te geven, firmware up te daten. Er wordt ook software aangeboden van Acronis om je drive te clonen. Dat kan interessant zijn om je besturingssysteem van je oude drive naar deze nieuwe drive over te zetten. Eén feature die we onder de loep zullen nemen is de “Gaming Mode” feature.

Deze “Gaming Mode” schakelt de lowpower mode van de SSD uit. Dit gebeurt op het niveau van de hardware. Dus eens uitgeschakeld zal het bijvoorbeeld ook uitgeschakeld zijn wanneer je de SSD in een ander systeem propt, of onder linux gebruikt. Er wordt beweerd dat dit latency reduceert en performantie ten goede komt. We zullen het effect ervan bekijken bij laadtijden van games, met enige aandacht voor hoe snel deze laden.

De vergelijking met deze producten kan interessant zijn om verschillende redenen.
De Samsung 970 EVO Plus kan een interessante vergelijking bieden. De opslagruimte is met 1TB identiek. Het is eveneens een PCI-Express 3 x4 NVMe SSD, met TLC NAND, 1GB DDR4 geheugen en een SLC Cache. De verschillen zitten in de controller die voor elke SSD van eigen makelij is. Het TLC-geheugen is ook verschillend. Western Digital koos voor 64-laags NAND van SanDisk. Samsung propte er zijn eigen 92-laags V-NAND in. Waar Samsung een SLC-cache van 6 to 42 GB heeft op zijn 1TB model, specifieert WD dit nergens. De review van Anandtech en tweakers deduceert dat er 12GB SLC-cache aanwezig moet zijn en die van Tomshardware spreekt over 14GB. Ik laat in het midden of de grootte van deze cache dynamisch wordt aangepast of niet. De vergelijking met de SSD van Samsung is interessant omdat de prijs gemiddeld genomen net iets meer in het voordeel valt voor Western Digital, terwijl de specificaties op papier net iets meer in het voordeel vallen van Samsung.
Ook de vergelijking met de Crucial MX500 kan interessant zijn in de testen en benchmarks die volgen. Het is dan wel een 2TB Sata SSD - en dus dubbel zo groot dan de SSDs van WD en Samsung. Er zijn ook interessante paralellen: Ook hier wordt 64-laags TLC gebruikt (van Micron), er is een DRAM-cache aanwezig (2GB DDR3) en een dynamisch aanpassende SLC Cache. Van nog meer belang is dat de prijs zit in dezelfde lijn ligt. Deze SSD vertegenwoordigt de SATA SSDs. De vraag die hierbij kan gesteld worden is of je voor een vergelijkbare prijs nu beter gaat voor 2TB in opslagruimte, maar tegen de limieten van SATA aanloopt, ofwel kiest voor de voordelen van een PCI-Express NVMe SSD, maar inlevert op opslagruimte.

Zowel de laagste prijs op dit moment, als de laagste prijs ooit, is vergelijkbaar en valt respectievelijk in het bereik van €158-€182 / €196-225). Voor een verschil van €20 à €30 kies je dus voor één van deze drie SSDs. De prijzen zijn opgenomen in de tabel hierboven, maar een grafiek zegt natuurlijk meer. Prijzen werden vergeleken via hardware.info.be en ook amazon.de. Voor historische prijzen op amazon.de werd Keepa chrome extensie gebruikt. Zie ook de screenshots van deze grafieken.
Op basis van deze prijzen voeg ik ook een grafiek toe waarbij de prijs per gigabyte wordt vergeleken. Daarbij valt op dat:

• Deze SSD van WD net iets goedkoper is dan de vergelijkbare SSD van Samsung
• De sata SSD van Crucial een prijsvechter is qua prijs per gigabyte.

GRAFIEKEN

SCREENSHOTS

VOORSPELLING

Ik wil nog niet vooruitlopen op de resultaten, maar mijn vermoeden is dat de prestaties van de SSD van WD en Samsung heel dicht bij elkaar zullen liggen. Zal het mogelijk zijn om op basis van de testresultaten een advies te geven om gewoonweg voor de goedkoopste NVMe SSD te kiezen? In dit geval de WD, die enkele dagen geleden nog €158.70 koste op amazon.de.

Idealiter had ik graag nog enkele andere producten kunnen opnemen in deze test. Ik denk daarbij in de eerste plaats aan:

• Een PCIE 4.0 SSD: deze zou zich zeker differentiëren qua sequentiële lees- en schrijf-testresultaten
• Een SSD met TLC NAND, maar zonder DRAM-cache, zoals de Crucial BX500.
• Een SSD met QLC NAND, met DRAM-cache, zoals de Intel 660p of Crucial P1
• Een HDD, ter referentie.

Dit zou enkele resultaten en referentiepunten opleveren die het misschien toelaten om enige conclusies te trekken over de effecten van type NAND of DRAM-cache. Maar dat is eerlijk gezegd eerder stof voor een professionele reviewer en niet voor een persoonlijke gebruikservaring als deze.

3. TESTSYSTEEM

Omdat er benchmarks en tests worden uitgevoerd, geef ik ook de specificaties mee van het systeem waarop de testen werden uitgevoerd.

Belangrijke bemerkingen:
De SSD van WD is nieuw, leeg en ongebruikt. De twee andere SSDs zijn al een tiental maanden in gebruik. De Samsung SSD bevat daarbovenop een actief besturingssysteem. De Crucial SSD bevat voornamelijk games. Beiden bevatten enige data:

• De Samsung SSD bevat 193 / 931 GiB
• De Crucial SSD bevat 772 / 1863 GiB

Het NAND van deze twee SSDs heeft dus al enige lees- en schrijfacties ondergaan. De Samsung SSD bevat daarbovenop een actief besturingssysteem. Beiden hebben meer dan genoeg vrije schijfruimte. Maar toch gooit dit mogelijk wat roet in de testresultaten van de benchmarks die volgen. En daar zal indien nodig rekening mee moeten worden gehouden bij de interpretatie van de testresultaten.

4. BENCHMARKS

4.1 AS SSD

AS SSD is een synthetische benchmark geoptimaliseerd voor SSDs. Deze maakt gebruik van niet-comprimeerbare data. Omdat deze tests kort zijn is het verwachte effect van de RAM cache en SLC cache groot. Daarom voeren we twee tests uit: één op het standaard profiel met bestandsgrootte van 1GB. En één met bestandsgrootte van 10GB.

RESULTATEN MET 1GB BESTANDSGROOTTE

RESULTATEN MET 10GB BESTANDSGROOTTE

BESPREKING

Bij de resultaten met 1GB bestandsgrootte valt op dat de WD SSD in vergelijking met de Samsung SSD op sequentiële schrijfprestaties iets minder presteert (1825 vs 2704 MB/s). De overige resultaten zijn verglijkbaar, maar vallen op alle vlakken net iets in het voordeel van de Samsung SSD.
Bij de resultaten met 10GB bestandsgrootte presteert de WD SSD een stuk beter dan de Samsung SSD op schrijfprestaties (2611 vs 1901 MB/s sequentieel; 1475 vs 813 MB/s 4K-64Thread). Dit verschil vind ik niet meteen terug in de resultaten van de hardware info review en benchmarkresultaten, maar ik weet niet met welke bestandsgrootte zij die test afnamen. In de review van tomshardware merk ik op dat de WD SSD op het vlak van 4K prestaties een kleine voorsprong neemt op de Samsung SSD. De verschillen bij hen zijn echter niet zo groot als diegene die ik hier opteken.
Daarom grijp ik toch even terug naar de kanttekening die ik al eerder maakte: mijn Samsung SSD is al een tijdje in gebruik en bevat een actief besturingssysteem. De WD SSD is nieuw en leeg. Dat speelt in het nadeel van de Samsung SSD omdat er enerzijds mogelijk lees- en schrijfacties worden verricht tijdens de benchmark en anderzijds omdat er al een deel van de SSD gevuld is met data. Ik zou een nieuwe lege Samsung SSD moeten testen om een eerlijkere vergelijking te kunnen maken, maar dat valt buiten de scope van deze productervaring. Gezien deze resultaten niet worden gereproduceerd door meer professionele review-outlets ben ik geneigd om dit verschil toe schrijven aan het feit dat de Samsung SSD al een tijdje in gebruik is en een actief besturingssysteem bevat.
Als we vergelijken met de Sata SSD van Crucial, dan wordt duidelijk dat we het over verschillende productcategorieën hebben. In dergelijk synthetische benchmarks presteren de NVMe SSDs op alle vlakken aanzienlijk beter.

4.2 CRYSTAL DISK MARK

Crystal Disk Mark is net zoals AS SSD een synthetische benchmark geoptimaliseerd voor SSDs. Ook deze maakt gebruik van niet-comprimeerbare data. We testen met twee profielen: het standaardprofiel en een profiel genaamd “real world performance”. Het verschil tussen deze twee ligt voornamelijk in de queue depth en aantal threads. Bij Real World Performance wordt op lagere aantallen getest (Q1T1 voor zowel sequentieel als random 4K) en het standaardprofiel op hogere aantallen (Q8T1 sequentieel; Q32T16 random 4K)

RESULTATEN STANDAARD PROFIEL

RESULTATEN REAL WORLD PERFORMANCE PROFIEL

BESPREKING

Net zoals bij de AS SSD benchmark valt ook hier opnieuw op dat de Samsung SSD net iets betere resultaten neerzet dan de SSD van WD. Bij alle sequentiële lees- en schrijftesten heeft de Samsung SSD een kleine voorsprong. Bij de 4K random reads & writes met hogere queue depths en threads valt echter op dat de WD het beter doet (2100 vs 1832 MB/s voor Q32T16 lezen; 2317 vs 1978 MB/s voor Q32T16 schrijven). Bij de Q1T1 resultaten van de real world performance testen verdwijnen deze verschillen grotendeels.

4.3 ATTO DISK BENCHMARK

De ATTO Disk Benchmark is interessant omdat het een mooi overzicht geeft van de verschillende lees- en schrijf-snelheden per datablok grootte. Het meet enkel sequentiële dataoverdracht, dus zal hier de maximumsnelheden tonen. Het geeft dit weer in een overzichtelijk staafdiagram. Voor de random lees- en schrijfsnelheden met verschillende settings zijn AS SSD en Crystal Disk Mark betere opties. Voor deze benchmark werden de standaardwaardes behouden: IOSize wordt getest tussen 512 Bytes en 64 Megabytes. Bestandsgrootte is 256MB. Queue Depth is 4.

SCREENSHOTS

GRAFIEK

BESPREKING

Ook hier val op dat de WD SSD (blauwe lijn) steevast iets lager scoort dan de Samsung SSD (oranje lijn). De resultaten van de WD SSD zijn heel consistent. Vanaf een IO-grootte 64KB wordt de maximumschrijfsnelheid bereikt met 2.81GB/s. Wat leessnelheid betreft wordt die bereikt vanaf een IO-grootte van 512KB met 3.06 GB/s. Ook opvallend is dat er bij heel lage IO-groottes toch aanzienlijk lagere snelheden behaald worden in vergelijking met de Samsung SSD: Bij IO grootte van 512 Bytes 11 a 12 MB/s tegenover 43 a 45 MB/s bij de Samsung. Vanaf een IO-grootte van 4KB valt dat verschil weg. De leessnelheden lopen echter duidelijk achter bij WD ten opzichte van de Samsung SSD. De schrijf-snelheden bij de Samsung SSD zijn wat minder consistent bij grotere IO-sizes dan de WD, maar hier is mogelijk een reden te vinden in het feit dat de Samsung SSD een actief besturingssysteem bevat. Dat kan dergelijke benchmarkresultaten beïnvloeden. We mogen aannemen dat een nieuwe, lege SSD zonder besturingssysteem meer consistentie in deze resultaten zal vertonen.
Ook hier is het geen verrassing dat de Sata Crucial SSD onderaan bengelt. Deze loopt zo goed als tegen de maximumsnelheden van het SATA/AHCI protocol aan. De NVMe SSDs van WD en Samsung presteren aanzienlijk beter.

4.4 HDTUNE

De gratis versie van HDTune is al wat ouder. De Pro versie is betalend en wat meer toegespitst op SSDs. De gratis versie is echter duidelijk gericht op HDDs en biedt minder functionaliteiten. De benchmarks werden gedraaid, dus geef ik toch de resultaten mee.

SCREENSHOTS

GRAFIEK

BESPREKING

De Samsung SSD presteert op alle vlakken een stuk beter. De Crucial SSD loopt tegen de limieten aan van zijn SATA/AHCI protocol.

4.5 GAMES EN LAADTIJDEN – DEEL 1

In deze sectie hoop ik de laadtijden van enkele games te kunnen vergelijken tussen de verschillende SSDs, maar ook op de WD SSD met de feature “Gaming Mode” in- en uitgeschakeld. Ik heb geen weet van een benchmark die dit kan meten. Mijn methode bestaat er dus in om de game te starten op steam en op hetzelfde moment een stopwatch in te drukken. En eens de game werd geladen de stopwatch te stoppen. Dat is minder precies dan een timer die automatische start en stopt op de PC. Ik nam een gemiddelde van 3 tests per game, waarbij de resultaten van de eerste run niet werden meegeteld. De games werden verplaatst naar de andere SSDs via de ingebouwde functionaliteit van steam.
Ik testte drie games en maakte daarbij een selectie van games die deze tests min of meer toelieten. Sommige games laden namelijk nogal wat intro filmpjes die deze test niet ten goede kopen. Ik opteerde uiteindelijk voor Dirt Rally 2.0, Civilization VI en Soulcalibur VI. Ik probeerde ook deze uit, maar liet dat plan al snel varen: DOOM, Fallout 4 en Tekken 7.
Ik deed telkens drie runs, op drie schrijven en tweemaal op de SSD van WD. Alles samen startte ik dus 36 maal een game op.

GRAFIEK

BESPREKING

Na het testen van deze drie games werd al snel duidelijk dat de verschillen in laadtijden verwaarloosbaar zijn. Zowel tussen de SSDs, als met de gaming-mode feature van WD in- of uitgeschakeld. Alle resultaten vallen binnen een foutenmarge waardoor we eigenlijk geen effect kunnen noteren. Noch van type SSD (NVMe vs SATA/AHCI), noch van de feature “Gaming Mode” op de SSD van WD.
Meer games testen volgens deze methode heeft dus weinig zin.

4.6 GAMES EN LAADTIJDEN – DEEL 2

Omdat de eerste test met laadtijden van games geen interessante resultaten opleverde zocht ik wat verder. Nu blijkt dat er een benchmark bestaat die laadtijden van een game automatisch in kaart kan brengen. Dit is een gratis benchmark van Final Fantasy XIV Shadowbringers. We geven enkel aandacht aan de laadtijden van de vijf scenes die gemeten worden, en kijken niet naar de benchmarkscore die eerder een indicatie is van de GPU-kracht.

GRAFIEK

BESPREKING

In tegenstelling tot de vorige benchmark zien we hier gelukkig wel enig effect van het type SSD op de laadtijden. De SATA/AHCI SSD van Crucial is iets trager dan de NVMe SSDs. We zien bijvoorbeeld dat – laadtijden van alle scenes bij elkaar geteld – de SSD van WD 8 a 9 % sneller is dan de SSD van Crucial; en dat de Samsung SSD maar liefst 15% sneller is dan die van Crucial. Of deze één en een halve seconde een groot verschil maakt in de game ervaring is een ander punt, maar het verschil kan tenminste wel worden vastgesteld. Wie weet loopt het verschil verder op bij langere laadtijden.
Het is echter frappant dat we hier opnieuw geen enkel effect kunnen vaststellen van de Game Mode feature van de SSD van Western Digital. Verschillen in laadtijden vallen niet vast te stellen buiten enige foutenmarge. Als we de foutenmarge niet in aanmerking nemen, dan is de test met de feature uitgeschakeld zelf iets sneller met exact 0.1 seconde.

4.7 BEPERKINGEN VAN DEZE PRODUCTERVARING

De oorspronkelijke opzet van deze productervaring was iets breder dan wat ik uiteindelijk kon realiseren. Mijn overenthousiaste aanpak liep tegen de limieten aan wat betreft kennis van de software, tijdsgebrek en tekort aan componenten om meer vergelijkingen te kunnen maken. Ik voerde deze tests uit op mijn desktopsysteem. Dat betekent dat ik qua vergelijkingsmateriaal niet zomaar met een verse lei kon beginnen. De twee SSDs uit mijn systeem zijn al een tijdje in gebruik en eentje bevat een actief besturingssysteem. Liever had ik deze SSDs als nieuw kunnen testen, met een vers geïnstalleerde windows op een andere schijf, maar dat was niet vanzelfsprekend. Dit is namelijk mijn desktop, geen testsysteem.
Ik had heel graag een grafiek kunnen opleveren die de latency percentile verdeling van 4K random reads met queue depth van 32 weergeeft van elk geteste SSD, in lijn van de derde en vierde grafiek die in deze review van pcperspective wordt weergegeven. De reviews van Allyn Malventano van pcperspective waren altijd heel verhelderend en beschouw ik als een referentie wat betreft SSD performantie. De testmethode die hij uitwerkte valt echter niet zomaar te repliceren. Ik probeerde de toepassing IOMeter uit, maar begreep uiteindelijk niet goed welke instellingen ik best gebruikte of hoe de test moest worden uitgevoerd of testresultaten moesten worden verwerkt. De methode die Allyn Malvento uiteindelijk hanteerde berust trouwens niet IOMeter, maar op een eigen ontwikkelde toepassing. Hierbij wordt verwezen naar de forums van pcperspective die niet langer online zijn. Allyn werkt intussen voor Intel.
Een andere test die ik moest schrappen was een vergelijking tussen windows en linux. Mijn plan om enkele storage gerichte benchmarks van phoronix test suite te draaien in zowel windows als linux liep tegen een probleem aan. Al snel bleek dat vier van de zeven tests niet compatibel zijn met windows, en van de drie resterende tests kreeg ik er maar één werkend op mijn windows systeem. Hoewel ik de test suite “disk” onder linux heb gedraaid, kreeg ik enkel resultaten te zien van mijn Samsung SSD. Hoewel het mogelijk moet zijn om deze tests ook uit te voeren op mijn andere schijven, steeg het mijn petje te boven hoe die zou moeten gebeuren. Mijn ervaring in linux/ubuntu is al enkele jaren oud en ik kreeg het niet meteen aan de praat. Ik heb dit idee dus moeten laten varen.
De productervaring kan echter worden afgesloten met de resultaten van de uitgevoerde tests. Als ik ooit een carrière-switch maak en professioneel reviewer wil worden, dan probeer ik het wel nog eens opnieuw.

5. CONCLUSIE

We startten deze productervaring met een verwachting: de WD_Black SN750 loopt op vele vlakken gelijk met de Samsung 970 Evo Plus: NVMe 1.3, 1GB Dram, TLC NAND, SLC-cache. De specificaties die de fabrikant opgeeft lopen gelijk, maar vallen in alle gevallen net ietsje lager uit voor de WD_Black. Dat geldt echter ook voor de prijs. De tweede aanname die we maakten ging over de SATA/AHCI SSD van Crucial: deze zou zeker in de synthetische benchmarks iets lager scoren omdat die tegen de limieten aanloopt van het SATA/AHCI protocol. Maar in ruil krijg je wel dubbel zoveel opslagruimte.
We leren uit de testresultaten dat onze oorspronkelijke verwachting vervuld wordt. De resultaten van de twee NVMe SSDs liggen heel dicht bij elkaar, met een klein voordeel voor de iets duurdere Samsung 970 Evo Plus. Bij enkele tests die prestaties meten op random 4K lees- en schrijfsnelheden merken we op dat die in het voordeel van de WD vallen. Voornamelijk dan die tests met een hoge queue/thread aantal (zie Crystal Disk Mark, Default Profile). Uit de test van ATTO leren we dat de WD_Black iets minder presteert in de test met heel kleine IO-size en ook later zijn maximum bereikt dan de Samsung SSD. Dat maximum ligt trouwens ook iets lager dan bij de Samsung.
Uit de tests met laadtijden van games zien we geen merkbaar verschil terug tussen de types SSD, of met de feature van WD Gaming Mode in- of uitgeschakeld. Enkel in die ene benchmark van Final Fantasy zien we het verschil tussen een NVMe en SATA/AHCI SSD.
De belangrijkste conclusie die ik kan maken is dat er in synthetische benchmarks een groot verschil is tussen NVMe en SATA/AHCI SSDs. Alle resultaten – zonder uitzondering – zijn in het voordeel van NVMe. Dat verschil wordt echter ook weerspiegeld in de prijs.
Tijd om een oordeel te vellen over de WD_Black op de gevraagde onderdelen:

5.1 ALGEMENE BEOORDELING

Het is een uitstekend product dat zich kan meten met de beste in zijn categorie (NVMe drives met TLC-geheugen en DRAM cache). Het product is echter alweer meer dan een jaar oud en PCIE 4.0 heeft intussen zijn intrede gedaan in de markt. Een topscore ligt weg voor dergelijke topproducten.

5.2 PRESTATIES

De WD_Black SN750 zet heel mooie prestaties neer. Hij meet zich met één van de best presterende PCI-Express 3.0 NVMe SSDs met TLC geheugen op de markt. Er kan geen topscore worden toegekend, want de 970 Evo Plus doet het op bijna alle vlakken net ietsje beter, terwijl het qua specificaties toch gelijkloopt. Daarnaast zijn er ook nog PCIE 4.0 drives op de markt die het in synthetische benchmarks nog beter zullen doen. Ook een drive zoals de Samsung 970 Pro zal mooiere scores neerzetten omdat het bijvoorbeeld MLC in plaats van TLC-geheugen bevat.

5.3 STABILITEIT & BETROUWBAARHEID

Na slechts enkele dagen testen is het moeilijker om hierover te oordelen op basis van eigen ervaringen. De testresultaten van de verschillende benchmarks waren consistent. De temperatuur bleef binnen de perken, ook na het draaien van gamebenchmarks en gaming.
Ik zie daarnaast in de specificaties ook wel voldoende beloftevolle informatie:

• Garantie wordt op vijf jaar vastgelegd OF totdat de TBW (Terabytes Written) wordt overschreden.
• De TBW-waarde is 600. Dit is identiek is aan de specificaties van de Samsung 970 Evo Plus. Dergelijke garantievoorwaarden zijn normaal voor SSDs. Als je dus elke dag 50 GB schrijft naar de SSD – wat eigenlijk al heel veel is voor normaal gebruik – dan overschrijd je die waarde pas na meer dan 32 jaar. Tegen dan wil ik waarschijnlijk wel een nieuwere SSD en is de PCI-Express 3.0 standaard of m.2 form-factor hopeloos achterhaald. (600,000 GB / 50GB) = 12,000 dagen (/ 365 dagen = 32.88 jaar)
• MTTF (Mean Time To Failure) wordt vastgesteld op 1,750,000 uren. Dat is bijna 200 jaar, dus dat moet voldoende zijn.

SSDs gaan niet eeuwig mee, maar ze hebben ten minste geen mechanische onderdelen zoals HDDs. Ik heb er vertrouwen in dat deze voldoende lang zal meegaan. Tenzij ik natuurlijk blijf benchmarks draaien.
Ook de SMART data is eenvoudig uit te lezen, dus het is mogelijk om enige troubleshooting uit te voeren indien er een symptoom van falen zou optreden.

5.4 COMPATIBILITEIT

Het is een m.2 2280 PCI-Express 3.0 SSD. Als je moederbord dit ondersteunt, dan is het compatibel. Het is een standaard die ik overal terugzie. Bijna alle m.2 slots die ik zie hebben deze afmetingen. Mijn moederbord heeft er bijvoorbeeld twee die nog langere m.2 SSDs ondersteunen, en de derde gaat tot maximum 80mm zoals deze. Enkel bij laptops zie ik soms slots die 2280 niet ondersteunen.
Er moet geen driver worden geïnstalleerd. Alles werkt out of the box, zowel in windows 10 als in linux.
Over de versie met een heatsink van EKBW is het verhaal iets complexer. Deze past niet zomaar in alle moederborden omdat de afmetingen iets anders zijn. De lijst met compatibele moederborden is intussen out-of-date. Ik vind bijvoorbeeld geen enkel X570 moederbord terug hoewel deze intussen al bijna een jaar oud zijn. Dat betekent niet dat ze incompatibel zijn, maar wel dat WD deze niet getest heeft. Zoals meestal testen ze enkele moederborden wanneer het product wordt gelanceerd, maar niet meer nadien. Dat zou best anders mogen en geupdated mogen worden zolang het product wordt verkocht. Dat mag echter geen groot probleem vormen, want de versie zonder heatsink wordt ook verkocht en moet in elk m.2 2280 slot passen.

5.5 ONDERSTEUNING DOOR FABRIKANT

Het WD SSD Dashboard biedt wat extra functionaliteit. Er kan een Acronis pakket gedownload worden om je drive te klonen en over te zetten. Het kan gebruikt worden om firmware up te daten, temperatuur weer te geven van de SSD, of om die gaming mode in en uit te schakelen. Het is me niet duidelijk hoe die modus kan worden ingeschakeld onder bijvoorbeeld linux. Daarnaast wil ik hier ook kwijt dat de Gaming Mode feature mij een gimmick lijkt. Leuk om mee uit te pakken in marketingmateriaal en om de verkooptechnieken toe spitsen op het gaming publiek, maar ik kon geen enkel meetbaar prestatieverschil vaststellen in mijn testen.
Twee punten die ik wil herhalen over ondersteuning door de fabrikant:

• Het punt van vijf jaar garantie mag hier vermeld worden. Dat is meer dan wettelijk verplicht en geeft vertrouwen.
• De compatibiliteit en lijst met ondersteunde moederborden mag best wel eens geupdated worden.

5.6 PRIJS

Waar de WD_Black iets moet inboeten op prestaties ten opzichte van de 970 Evo Plus van Samsung, maakt het dit wel goed op vlak van prijs. Het verschil in prestaties is iets wat je waarschijnlijk enkel zal merken met het draaien van een synthetische benchmark. Het verschil in je portefeuille zal met zo’n €20 – toch zo’n 10% van de prijs – misschien wel meer opvallen dan de prestaties.
Er vallen echter nog andere overwegingen te maken. Wil je dit als primaire drive voor je OS, dan zou ik zeker voor een dergelijke NVMe drive kiezen. En waarom niet voor eentje dat net iets goedkoper is dan bijvoorbeeld die van Samsung? Zoek je echter een secundaire schijf om bijvoorbeeld je games op te slaan, dan ben je volgens mij beter af met een SSD die meer opslagruimte biedt zoals de Crucial MX500. Het verschil in prestaties in synthetische benchmarks is dan wel overduidelijk. Wanneer we echter de laadtijden van games meten, dan is het verschil in prestaties misschien wel meetbaar, maar evengoed verwaarloosbaar als je weet dat je voor eenzelfde prijs dubbel zoveel opslagruimte kan terugkrijgt.
Er zijn zeker goedkopere SSDs op de markt en die kunnen voor verschillende doeleinden in real-world gebruik waarschijnlijk even goed hun werk doen. Een QLC-drive zoals een Intel 660P of Crucial P1 is een stuk goedkoper. Dat geldt ook voor een sata SSD. Voor een gelijkaardige prijs kan je eigenlijk meer opslagruimte krijgen. Maar om het eerlijk te houden moeten we vergelijken met een SSD die er grotendeels dezelfde specificaties op nahoudt. Dat betekent NVMe, TLC geheugen, 1GB DRAM, een SLC cache, en geadverteerde snelheden die in dezelfde lijn liggen. In vergelijking met de Samsung is deze WD SSD iets goedkoper, dus een goeie score qua prijs is zeker op zijn plaats.